Twee keer per jaar zijn dag en nacht even lang: als de lente begint en als de herfst begint (dus eind maart en eind september). De dag- en nachtlengte zijn dan zelfs over de hele wereld vrijwel gelijk. Dat moment wordt aangeduid met dag-en-nachtevening (waarin evening 'gelijkheid' betekent) of met equinox.
Maar twee keer per jaar - in maart en september - staat de aarde zo dat geen van beide halfronden naar de zon toe of van de zon af helt. Op deze tijdstippen staat de zon recht boven de evenaar en ontvangen beide halfronden bijna evenveel zonlicht. Deze astronomische gebeurtenis heet een equinox.
equinox = De equinox of nachtevening is het moment waarop de Zon recht boven de equator of evenaar staat, waardoor de dag (of eigenlijk, de periode van daglicht) en de nacht precies even lang duren (Lat.: equi: gelijk, nox: nacht).
De zonnewende (Latijn: solstitium oftewel zonnestilstand) is de gebeurtenis waarbij de zon, gezien vanaf de aarde, haar noordelijkste of zuidelijkste positie bereikt. De zon staat dan recht boven een van beide keerkringen: de Kreeftskeerkring in het noorden of de Steenbokskeerkring in het zuiden.
Langste dag 2022 (21 Juni)
Rond 21 juni (bij het begin van de astronomische zomer) komt de zon op in het noordoosten (azimut 50°) en gaat onder in het noordwesten (azimut 310°). Zelfs in het holst van de (korte) zomernacht bevindt de zon zich in het noorden minder dan 18 graden onder de horizon.
De herfst begint als de zon recht boven de Evenaar staat. Dat is meestal op 21 september. De winter begint als de zon recht boven de Steenbokskeerkring staat. Dat is meestal op 21 december.
Vanaf 21 maart is het op de noordpool 6 maanden lang constant dag. Vanaf 23 september valt daar de duisternis in en blijft het de volgende 6 maanden donker. Op de zuidpool gebeurt het omgekeerde. In ons voorjaar en zomer is het daar donker en vanaf 23 september breekt daar voor de volgende 6 maanden de zon door.
Tussen 21 maart en 23 september schijnt de zon onafgebroken op de Noordpool. Het is er dus dag en nacht licht. Op de Zuidpool heerst dan ruim 3 maanden duisternis.
Op 21 juni staat de zon het hoogst en is de zonnehoek 61,5°. Op 21 december staat de zon het laagst en is de zonnehoek 14,5°.
En de kortste nacht? Dat is de nacht van 20/21 juni 2022.
Wanneer valt de winterzonnewende? Het moment dat de zon van richting lijkt te veranderen, valt in 2021 op 21 december om 16.59 uur. Dit is de officiële winterzonnewende. In 2022 valt de winterzonnewende op 21 december om 22.48 uur.
Het tijdstip waarop de zon van richting verandert is in 2022 op 21 juni om 11.13 uur. Dat is de officiële zonnewende. De zomerzonnewende valt op het noordelijk halfrond altijd op 20 of 21 juni. In 2023 valt de zomerzonnewende op 21 juni om 16.57 uur en in 2024 op 20 juni om 22.50 uur.
De kortste dag van het jaar (de winterzonnewende) is ongeveer 21 december. Dit houdt in dat in Reykjavík de zon rond 11.30 uur opkomt en rond 15.30 uur weer ondergaat. En naarmate je verder naar het noorden van IJsland gaat, wordt deze dag zelfs nog korter.
De aarde draait met een gekantelde as ten opzichte van de zon, en in de zomermaanden is de Noordpool naar de zon gericht. Daarom gaat de zon voor enkele weken niet onder boven de poolcirkel. In Noorwegen is Spitsbergen de plek waar de middernachtzon het langst te zien is.
De zon staat boven de Kreeftskeerkring en de dagen zijn op het noordelijk halfrond op hun langst. Het is met een zonhoogte van 61,4 graden zomer. De dagen worden vanaf dit moment weer korter.
In december wijst de noordpool van de zon af, en is de zuidpool juist enigszins in de richting van de zon gekeerd. Het noordelijk halfrond van de aarde ontvangt dan dus veel minder zonlicht dan het zuidelijk halfrond. De zuidpool 'baadt' zelfs continu in het zonlicht, terwijl op de noordpool de poolnacht heerst.
In de lente begint de zon langer en krachtiger te schijnen. Ons lichaam maakt onder invloed van zonlicht vitamine D aan. Vitamine D is belangrijk voor een goede werking van het immuunsysteem, spieren en voor sterke botten en tanden. Door de langere dagen en hogere temperaturen zijn we meer buiten.
De rotatieas van de aarde staat scheef t.o.v. het baanvlak van de planeten, de ecliptica. De hoek bedraagt 23,5 graad. Omdat onze planeet bovendien afgeplat is, oefenen de aantrekkingskrachten van zon en maan een koppel uit op de aarde.
Het moment dat de zon van richting lijkt te veranderen, valt in 2021 op 21 december om 16.59 uur. Dit is de officiële winterzonnewende.
De nacht van 21 december op 22 december is de langste nacht van het jaar: midwinter. Na deze nacht worden de dagen weer langer. Volgens het geloof van oude natuurvolkeren staat de langste nacht voor de wedergeboorte van het licht.
De naam is afgeleid van het sterrenbeeld Kreeft en herinnert aan de situatie gedurende de laatste twee millennia voor het begin van onze jaartelling, toen de zon tijdens de zonnewende op de Kreeftskeerkring in het sterrenbeeld Kreeft stond.
De zonnewende op het noordelijk halfrond op de langste dag (in de zomer) wordt wel de zomerwende of midzomer genoemd, hetgeen het begin van de zomer inluidt op of rond 21 juni (soms 20 juni).