Waar broeken (mannen) zijn betalen geen doeken (vrouwen) of moeten de rokken niet betalen; waar broeken zijn, moeten rokken zwijgen (Antw. Idiot. 300).
Mensen onthielden die uitspraken, omdat ze: een belangrijke of herkenbare levensles in zich hadden; gemakkelijk te onthouden waren, omdat ze bijvoorbeeld rijmden. Het is niet precies duidelijk waar alle spreekwoorden en gezegden uit de Nederlandse taal vandaan komen.
Juul Leijnse - Sales Director BigHand: Spreken is zilver, zwijgen is goud; een oud Nederlands gezegde met de betekenis dat het soms goed is om ergens niet over te praten, om de dingen voor jezelf te houden. Niet iedereen heeft altijd de behoefte om te luisteren naar wat je zegt, en zeker niet op bepaalde momenten.
Spreekwoorden worden vaak gebruikt om advies te geven of om iets duidelijk te maken. Een gezegde bevat vaak geen wijsheid, er staat ook geen werkwoord in en is een zinsdeel, maar geen volledige zin. Een gezegde heeft meestal een figuurlijke betekenis en geen letterlijke.
d.w.z. deserteeren, er vandoor gaan, weggaan, 'm smeren, 'm poetsenGa naar voetnoot2).
Spijkers op laag water zoeken betekent 'vitten', 'zoeken naar kleinigheden die niet kloppen en daarover zeuren'.
Het woord slag verwijst hier eigenlijk naar het slaan met een lange zweep bij de dressuur van paarden. Oorspronkelijk was de Franse (zweep)slag de aanduiding voor een bepaalde zwierige slag, maar later kreeg met de Franse slag de figuurlijke betekenis 'niet degelijk, slordig, zonder goed op te letten'.
Appeltje-eitje.
, oftewel 'een makkie'. Appeltje-eitje is een relatief jonge uitdrukking: in 2005 nam Van Dale de uitdrukking voor het eerst op. De uitgebreide versie van 'Dat is een eitje!'is waarschijnlijk ontstaan door de uitdrukking 'voor een appel en een ei' (= voor weinig geld), die al in de 18e eeuw bestond.
Het spreekwoord komt al sinds het eind van de 15de eeuw voor in Nederlandse spreekwoordenboeken in de vorm daer die catte slaept spelen de muysen. Waarschijnlijk is het vertaald uit het middeleeuws Latijn (Van Dale).
Voor niets gaat de zon op
Vooral als zaken onduidelijk zijn of lang duren.
- Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht. = Liever een beetje dan helemaal niets.
De daad bij het woord voegen, het betekent zoveel als: actie ondernemen om te doen wat je gezegd hebt. Dan is daadkrachtig handelen niet altijd even makkelijk en soms ook niet echt verstandig.
Wie met slechte mensen omgaat, wordt zelf ook slecht. De appel valt niet ver van de boom (stam). Kinderen aarden meestal naar hun ouders.
Wat betekent van dik hout zaagt men planken en waar komt deze uitdrukking vandaan? Van dik hout zaagt men planken wil meestal zeggen dat er ergens weliswaar hard wordt gewerkt, maar niet bepaald netjes en precies. Het kan ook betekenen dat iemand flink op zijn donder of zelfs een pak slaag krijgt.
Deze zegswijze wordt gebezigd, om te kennen te geven, dat als menschen (vooral kinderen) eten, ze niet praten, maar stil zijn; vgl. mnl. muset wel maer en mauwet niet, eet met uw mond, maar spreek er geen kwaad mee.
Wanneer wij enorm transpireren, zeggen wij vaak dat we zweten als een otter.
Waar een wil is, is een weg. Als je het wil is alles mogelijk.
'Wat van ver komt, is lekker'. Klopt dat wel? Het oude Nederlands spreekwoord zegt: Als iets van ver komt zal het bijzonder zijn, zal het veel moeite gekost hebben om te verkrijgen en daardoor doet men alsof het heel prettig en goed is.
En het oude gebruik om deze vrucht een tijd- lang onder stro te bewaren om hem te laten rijpen, is ook onbekend. Doordat mensen geen beeld meer hebben bij dit spreekwoord – dat wil uitdrukken: met tijd en geduld bereik je je doel – ver- dwijnt het uit ons taalgebruik.
De uitdrukking eieren voor je geld kiezen is ontstaan omdat eieren van oudsher als dingen van weinig waarde werden gezien. Als datgene wat je écht wilde hebben (geld) niet beschikbaar was, dan nam je als betaling maar genoegen met iets wat in elk geval wél ruimschoots voorhanden was (eieren).
Dat is een fluitje van een cent: dat is heel gemakkelijk, dat heb ik zo gedaan. Een kind kan de was doen: dat is heel gemakkelijk.
Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) zegt: "De uitdrukking verwijst naar het beeld van iemand die iets zwaars aan een touw ophijst of weer laat zakken, en hierbij het touw een aantal keer om de arm heeft gewonden, om te voorkomen dat het uit zijn handen glipt." Wie een slag om de arm hield, was ...
ook wel voor de galg opgroeien of opwassen (18de eeuw), 'van jonge deugnieten gezegd, wier opvoeding geheel verwaarloosd wordt, en die daardoor opgroeien in ondeugd en boosheid, waarvan de galg en het rad (vgl. radbraken) eenmaal de straf zal zijn'; Ndl.
Op de fles gaan betekent 'failliet gaan'.