Na vandaag gaan we gelukkig weer lichtere tijden tegemoet, als op het noordelijk halfrond de winterzonnewende plaatsvindt. Tot aan de zomerzonnewende, die in 2021 op het noordelijk halfrond op 21 juni valt, worden de dagen telkens gemiddeld 3 minuten en 20 seconden langer.
In de astronomische zomer worden de dagen korter, maar dat gaat in het begin maar heel langzaam. De dagen worden in maart zo'n 4 minuten per dag langer en het tempo waarmee het langer licht wordt bereikt jaarlijks op 20 of 21 maart het hoogtepunt.
Rond 21 december staat de Aarde dicht bij de Zon, beweegt sneller dan gemiddeld, en staat iedere dag ongeveer een halve minuut later in het zuiden.
Eind januari zullen de dagen zelfs met ongeveer 3 minuten aangroeien per dag.
Tot aan de zomerzonnewende, die in 2024 op het noordelijk halfrond op 20 juni valt, worden de dagen telkens gemiddeld 3 minuten en 20 seconden langer. Vlak na de winterzonnewende stijgt de daglengte het minste, maar in maart – rond de equinox – krijgen we 5 minuten meer daglicht per etmaal.
Bijvoorbeeld: vanmorgen kwam de zon op om 7.11 uur. Iets daarvoor wordt het natuurlijk al een beetje licht. Vanavond gaat ie weer onder om 20.00 uur precies, en een half uur later is het echt wel donker. Dat maakt dat de daglichtperiode vandaag 12 uur en 49 minuten duurt.
Het begint de laatste tijd wel heel erg op te vallen; zit het weer eindelijk een tijdje mee, wordt het al weer supervroeg donker. Dag daglengte gaat extra hard achteruit deze dagen.
4 minuten per dag minder daglicht
De zon komt al om 5:19 boven de horizon uit, en pas net na 22:00 uur zakt de zon achter de horizon. Daarnaast duurt de schemering erg lang en wordt het 's nachts niet echt compleet donker.
Vrijdag 22 december is dit jaar officieel de dag met de minste zonuren. Het wordt laat licht en (veel te) vroeg weer donker. Bij veel mensen zorgen deze donkere dagen voor vermoeidheid, omdat hun biologische klok door het gebrek aan daglicht in de war is.
De langste nacht, of kortste dag, luidt het begin van de astronomische winter in. De datum varieert van jaar tot jaar tussen 21 en 22 december. De scheve stand van de aardas draait het noordelijk halfrond van de zon af in onze winter waardoor wij in Nederland het minste licht ontvangen op 21 december.
Zowel 's morgens als 's avonds komen er elke dag bijna twee minuten bij. Maart is de "groeimaand" voor daglicht bij uitstek, en de kampioenendag komt er binnenkort aan: 20 maart, het begin van de astronomische lente. Als we naar de efemeriden - zonsopgang, zonsondergang, stand van de maan enz.
Kortom. Winterzonnewende vindt plaats op 22 december 2023 op het noordelijk halfrond en op 20 juni 2024 op het zuidelijk halfrond. Het markeert de kortste dag en de langste nacht van het jaar en de eerste dag van de winter in astronomische termen. Deze dag wordt wereldwijd gevierd — zelfs in Antarctica.
Eerst maar even een referentie, namelijk onze eigen lichturen in de winter (Utrecht). Op 21 december is het bij ons licht van 08.46u tot 16.29, dat is 7u43m tussen zonsopkomst en zonsondergang. Op 1 februari is het in Utrecht 9u05m licht en op 21 maart (lente) is het 12u15m licht.
De tijd van zonsopgang (in de stad Utrecht, 2021) varieert van 5:18 (zomertijd) tot 8:48 (wintertijd), die van zonsondergang van 16:27 (wintertijd) tot 22:04 (zomertijd). De verandering gaat bij elk om ongeveer 4,5 uur aan kleine stappen, min een uur door de wisseling tussen zomer- en wintertijd.
In Noorwegen is Spitsbergen de plek waar de middernachtzon het langst te zien is. De zon gaat hier niet onder tussen 20 april en 22 augustus.
Op het noordelijk halfrond van de aarde valt deze dag elk jaar rond 21 december en wordt hij winterpunt genoemd. Op het zuidelijk halfrond is het omgekeerd; daar valt de kortste dag omstreeks 21 juni. Dit artikel beschrijft de kortste dag verder vanuit het gezichtspunt van het noordelijk halfrond.
In het zuiden van Lapland duurt het daglicht in december slechts 6 uur, maar in het noorden van Lapland heerst op dat moment een periode van complete duisternis, waarbij de zon een paar weken lang helemaal niet boven de horizon opkomt. Op 16 januari komt de zon weer op.
21 december is de 355ste dag van het jaar (356ste dag in een schrikkeljaar) in de gregoriaanse kalender. Tevens de kortste dag van het jaar op het noordelijk halfrond. Hierna volgen nog 10 dagen tot het einde van het jaar.
Langste en kortste dag van het jaar
Die dag start om 22:51 uur de astronomische zomer. De daglengte is dan ongeveer 16 uur en 44 minuten. De winter begint in 2024 op 21 december om 10:20 uur. Die dag zijn de dagen het kortst met in Midden-Nederland ruim 7,5 uur daglicht.
De vuistregel is dat Golden Hour één uur na zonsopkomst en één uur voor zonsondergang is.
Aan de evenaar gaat de zon vrijwel loodrecht naar beneden en duurt de schemering kort. Dat is bijvoorbeeld ook goed te merken als je in Zuid-Europa op vakantie bent. Het wordt dan veel sneller donker als de zon onder is dan bijvoorbeeld in Nederland.
Steeds sneller donker
Daar is een verklaring voor. Eerst worden de dagen maar langzaam korter, maar naarmate we richting de herfst gaan, gaat dit steeds sneller. Dit heeft te maken met de stand van de aarde ten opzichte van de zon en het feit dat de aarde een beetje schuin staat.
Rond welke dagen vindt de kortste dag plaats? Ieder jaar vindt de kortste dag van het jaar plaats rond 21 december. Zoals je hierboven al hebt kunnen lezen, betekent dit niet noodzakelijk dat dit ook de datum is waarop de dag het kortst is. Zo is het ook goed mogelijk dat deze dag valt op 19 of 20 december.
In de gebieden rond de evenaar verloopt de zonsondergang het snelst. In iets meer dan twee minuten is de klus geklaard. Het gevolg is dat het in die gebieden heel snel donker wordt: het "vallen" van de nacht. Naarmate we hogere breedtegraden opzoeken, wordt het verschil tussen de seizoenen duidelijk.
Terwijl op het zuidelijk halfrond de zon hoger staat en de nachten korter zijn. Gedurende de zomer is dat juist omgekeerd. De evenaar staat precies tussen het noordelijk en het zuidelijk halfrond in, dus moeten de dagen en de nachten daar wel even lang zijn.