Het parlement heeft onder meer de taak de regering te controleren. De Eerste en Tweede Kamer hebben daarom het recht om een onderzoek naar een bepaalde zaak in te stellen. Dit kan sinds juli 2023 de vorm van een parlementair onderzoek, beknopte parlementaire enquete of een reguliere parlementaire enquête hebben.
De Eerste Kamer heeft niet het recht om wetsvoorstellen te wijzigen (het recht van amendement). Zij stemt alleen over het voorliggende wetsvoorstel en kan dit uitsluitend aannemen of verwerpen. Ook mondelinge beantwoording van vragen komt in de Eerste Kamer niet voor.
De regel die dan strikt genomen geldt, is: de regering regeert, het parlement controleert.
Het parlement bestaat uit de Eerste Kamer en de Tweede Kamer. Het parlement controleert de regering en is medewetgever. Een wet kan pas ingaan als de Eerste en de Tweede Kamer het wetsontwerp hebben aangenomen.
De Eerste Kamer heeft bijvoorbeeld nog nooit gebruik gemaakt van het recht van enquête, en slechts zelden van het recht van interpellatie, het recht om een bewindspersoon direct ter verantwoording te roepen in de Kamer. Ook stelt de Eerste Kamer minder schriftelijke vragen dan de Tweede Kamer.
De Eerste Kamer controleert de regering en beoordeelt daarbij vooral wetsvoorstellen van de regering. Eerste Kamerleden bepalen of de kwaliteit van een wetsvoorstel goed is.
De Eerste Kamer is medewetgever en controleur van de regering. Ieder wetsvoorstel dat aangenomen is door de Tweede Kamer, moet ook door de Eerste Kamer worden aangenomen voordat het een wet kan worden. De Eerste Kamer let er met name op of wetsvoorstellen juridisch kloppen, goed uit te voeren en te handhaven zijn.
Regering controleren en wetten maken
Het parlement (ook wel Staten-Generaal) controleert het beleid van de regering (de Koning en de ministers). Ook heeft het parlement een wetgevende functie. Een wet gaat pas in als de Eerste en de Tweede Kamer het wetsvoorstel hebben aangenomen.
Ieder Kamerlid kan in de plenaire vergadering een motie indienen over een onderwerp dat aan de orde is. Om in behandeling te komen moet de motie door ten minste vier andere leden worden medeondertekend of ondersteund.
De uitgaven en inkomsten van de overheid controleren
De Tweede Kamer mag de begroting en belastingen goedkeuren, afwijzen en wijzigingen voorstellen. Zo bepaalt de Tweede Kamer, samen met de regering, hoe het geld van de overheid wordt besteed. De Tweede Kamer controleert ook de uitvoering van de begroting.
De regering maakt wetten in samenwerking met de Eerste en Tweede Kamer (wetgevende macht).
Op 6 juli 1815 nam de grondwetscommissie echter het besluit te spreken van 'Eerste' en 'Tweede' Kamer, waarbij de Eerste Kamer de door de koning benoemde Kamer was en de Tweede de gekozen Kamer. Dit is enigszins vergelijkbaar met het Britse parlement waar de gekozen Kamer 'Lagerhuis' en de adelskamer 'Hogerhuis' heet.
Het parlement is de volksvertegenwoordiging en controleert het kabinet en de regering. In het kabinet zitten de staatssecretarissen, in de regering niet. In de regering zit de Koning, in het kabinet niet. Het kabinet gaat vooral over het maken van wetgeving, de regering over het uitvoeren van wetgeving.
Als uitvloeisel van het recht op inlichtingen , waarover alle individuele Kamerleden beschikken, kennen Tweede en Eerste Kamer het vragenrecht. Met dit recht kunnen alle leden behalve tijdens de debatten en de schriftelijke behandeling van (wets)voorstellen vragen stellen aan de regering.
Een wetsvoorstel gaat eerst naar een commissie van de Tweede Kamer. Daarna wordt het voorstel besproken in de plenaire vergadering en stemt de Tweede Kamer erover. Tot slot moet de Eerste Kamer een wetsvoorstel goedkeuren voordat het een wet wordt.
Het Catshuis, de ambtswoning van de Nederlandse minister-president in Den Haag. De minister-president wordt bij koninklijk besluit benoemd en ontslagen (artikel 43 van de Grondwet).
In Nederland hebben de Eerste en Tweede Kamer, Provinciale Staten, de gemeenteraden en de eilandsraden het recht van enquête. Als een van deze organen vindt dat een bepaalde affaire tot op de bodem moet worden uitgezocht dan mag het daar een onderzoek naar instellen.
De Tweede en Eerste Kamer samen noemen we de Staten-Generaal of het parlement.
Naast de ministers en staatssecretarissen kan ook de Tweede Kamer, om verschillende redenen, het initiatief nemen om een (wets)voorstel in te dienen. Hierbij maakt zij gebruik van haar grondwettelijk recht, het recht van initiatief.
Hiermee bedoelt men een verdeling van de macht volgens Montesquieu in wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, die nooit bij één en dezelfde persoon of instantie mogen berusten. De wetgevende macht. In Nederland zijn dat de regering en de Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer) (Art. 81 GW).
De regering is verplicht om ieder individueel Kamerlid de inlichtingen te geven waar hij of zij om vraagt. Alleen als het belang van de staat in het geding is, mag de regering weigeren de informatie te verschaffen.
Een meerderheidskabinet is een kabinet dat gevormd wordt door een politieke partij of politieke partijen die gezamenlijk een meerderheid van ten minste de helft plus een van het totaal aantal zetels in het parlement hebben. In de Nederlandse Tweede Kamer zijn daarvoor 76 zetels van de 150 zetels voor nodig.
Het tweekamerstelsel is in de meeste gevallen bedoeld om bevolkingsgroepen apart te vertegenwoordigen. De adel werd vertegenwoordigd in het hogerhuis (eerste kamer), terwijl het volk vertegenwoordigd werd in het lagerhuis (tweede kamer).
Onder de Staten-Generaal verstaan we de Tweede en Eerste Kamer gezamenlijk. Formeel is er dan ook sprake van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en van de Tweede Kamer der Staten-Generaal .