In Nederland is het conserverend behandelen van stoffelijke overschotten pas sinds 1955 verboden; voordien was het toegestaan. Argumenten tegen balseming e.d. waren dat het lijk geopend moest worden (wat verboden was), dat het een schijndode juist zou kunnen doden en dat het criminalistisch onderzoek zou tegenwerken.
In Nederland mag u het lichaam van een overledene niet laten balsemen. Of laten behandelen op een andere manier die meer dan 10 dagen effect heeft. U kunt ontheffing van dit verbod aanvragen bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).
Balsemen is in Nederland wel toegestaan voor leden van het Koninklijk Huis, overledenen die naar het buitenland worden overgebracht en voor overledenen die hun lichaam ter beschikking stellen van de wetenschap. Ook kan de minister van Volksgezondheid toestemming geven om een overledene te balsemen.
Balsemen (thanatopraxie) zorgt ervoor dat het lichaam van de overledene zich niet natuurlijk kan ontbinden en daardoor langer blijft geconserveerd. Een gebalsemd lichaam blijft er mooi en natuurlijk uitzien tot aan de dag van de uitvaart.
Een gebalsemd lichaam voor begrafenisdoeleinden kan een dag tot een week goed blijven. De duur is afhankelijk van de gebruikte chemicaliën, sterkte en methoden, evenals de omgevingstemperatuur en vochtigheid.
Het uiterlijk van een gebalsemd lichaam
Dit is met name goed zichtbaar bij de oren, hals en handen. Overige delen van het gebalsemde lichaam zijn namelijk vaak bedekt met kleding. Doordat de balsemvloeistof een rozige kleurstof bevat, krijgt het lichaam van de overledene een natuurlijke kleur net als bij leven.
Wat kost een lichte balseming? De uiteindelijke kosten van een lichte balseming zijn ongeveer gelijk aan de kosten van een traditionele thuisopbaring met koeling. Dit bedrag ligt tussen de €450 - €600.
Het ontbindingsproces putrefactie (decompositie / verrotting / ontbinding) kan voor zeer lange tijd worden geremd door het lichaam van een overledene te balsemen. Bij dit proces wordt via infusie tot op cellulair niveau een conserverende middel aangebracht (veelal met een hoge concentratie formaldehyde / formaline).
Hoe lang duurt het voor een lichaam afgekoeld is – een lichaam koelt ongeveer 1ºC per uur af.
De overledene kan, zonder kist en zonder koeling, rustig en sereen thuis blijven tot op de dag van de uitvaart. Het lichaam kan tot ruim een week worden opgebaard op kamertemperatuur.
Elk geval is anders. De wetgever gaat er van uit dat na een begraving van 10 jaar een lichaam helemaal geskeletteerd is. Dat houdt in dat alleen de belangrijkste grote botten over zijn. Bij sommige mensen zal dit al na 5 of 7 jaar het geval zijn, afhankelijk van de omstandigheden.
Bij thanatopraxie (en dus ook bij balseming) wordt het bloed van de overledene vervangen door een conserverende vloeistof. Tijdens de behandeling - die ongeveer 2 uur duurt - wordt het lichaam van de overledene gemasseerd, zodat de vloeistof zich goed door het lichaam verspreidt.
Wie echter graag gemummificeerd wil worden, kan dit toch laten gebeuren. Men kan het stoffelijk overschot onmiddellijk gekoeld laten overbrengen naar het buitenland, waar het verbod niet bestaat. De mummie kan vervolgens zonder problemen weer worden ingevoerd.
Het is volgens de wet verplicht om ervoor te zorgen dat een overledene uiterlijk op de 6de werkdag na overlijden begraven of gecremeerd wordt. Dit is dus ook het maximale aantal dagen dat iemand opgebaard kan worden.
U mag een overledene niet eerder dan 36 uur na overlijden laten begraven of cremeren. En niet later dan 6 werkdagen na overlijden. Het weekend en feestdagen zijn geen werkdagen. Na de crematie moet het crematorium de as van de overledene 1 maand bewaren.
Na het overlijden zakt het bloed door de zwaartekracht (hypostase) en doordat de bloedcirculatie is gestopt naar de laagst gelegen delen van het lichaam: deze kleuren daardoor paarsblauw (lijkvlekken), waar de hoger gelegen gedeelten bleek worden. In de terminale fase kunnen ook lijkvlekken ontstaan.
Wetenschappelijke verklaringen over spiercontracties, reflexen en gasophoping geven aan dat het kan lijken alsof de overledene zelf nog beweegt, maar dat zijn geen bewuste acties. Het heeft dus vooral te maken met processen in het lichaam die na het overlijden optreden.
Eerst vallen bijvoorbeeld de longen uit (ARDS) , gevolgd door lever, darmen, nieren en/of andere functies, zoals de bloedstolling.
Om de mond te sluiten kan gebruik worden gemaakt van een kinsteun. Voor overledenenzorg bestaan verschillende soorten kinsteunen. Sommige soorten kinsteunen kunt u instellen en andere weer afbreken tot op de gewenste lengte.
En dan pas mag er een nieuwe kist bovenop. Boven de bovenste kist moet een laag zand van minstens 65 cm liggen. Daar zijn allemaal wettelijke regels voor. Dat zand zorgt er o.a. voor dat er geen vreemde geuren uit een graf kunnen ontsnappen.
Lijkvocht ontstaat door het vloeibaar worden van een lichaam door ontbinding. Het lichaamsvocht vermengt zich met bloed en bacteriën en is onderhevig aan allerlei chemische processen die in het lichaam plaatsvinden. Dat maakt het dat lijkvocht ook wel eens als giftig wordt beschouwd.
Het graf. De diepte van een graf is afhankelijk van voor hoeveel personen een graf is ingericht. Bij drie personen is de diepte circa 3 meter. Het kan wat variëren, maar het is in ieder geval wettelijk verplicht dat (de bovenste) kist minimaal 65 cm onder de grond ligt.
Thanatopraxie is een vorm van opbaring die ervoor zorgt dat het lichaam van een overleden dierbare minder snel achteruit gaat. Het lichaam wordt geconserveerd voor de duur van de opbaring en neemt de omgevingstemperatuur aan.
Het afleggen
Afleggen gebeurt meestal door twee personen. Vaak zijn dit medewerkers van de uitvaartondernemer, maar ook verpleegkundigen in het ziekenhuis nemen de taak soms op zich. Het lichaam wordt ontdaan van sieraden en kleding.Vervolgens wordt, meestal met een washand, het lichaam uitgebreid gereinigd.
Thanatopraxie, ook wel lichte balseming genoemd, is een manier om het lichaam van een overledene tijdelijk te conserveren. Thanatopraxie legt de natuurlijke ontbinding van het lichaam tijdelijk volledig stil, waardoor koelen tijdens de opbaring niet nodig is.