Deze voorbeelden maken één ding duidelijk: de oorspronkelijke betekenis van bajes was niet 'gevangenis' maar 'huis' of 'winkel'. Dat komt overeen met de betekenis die dit woord in de taal van herkomst heeft, want bajes is via het Jiddisch ontleend aan het Hebreeuwse bajit dat 'huis' betekent.
bajes = gevangenis (< bajith : huis) bolleboos = slimmerik (< ba'al bajith: meester van het huis) gawer (< gewer: vriend, kameraad); werd door niet-Joden uitgesproken als gabber, na de oorlog doorgaans gabber; gajes = randgroep van de maatschappij (< goj: volk, niet-Jood)
Bajes is een ander woord voor gevangenis. Het woord is via het Jiddisch in het Amsterdams terechtgekomen, en vervolgens ook in de gehele Nederlandse taal. Andere woorden in de Nederlandse taal: bajesboot, bajesklant en bajesmaf. De Penitentiaire Inrichting Over-Amstel te Amsterdam wordt ook wel Bijlmerbajes genoemd.
Smoes is namelijk – al dan niet via het Duitse woord Schmus (mooie praatjes, maar ook geleuter) – in de omgangstaal overgenomen uit het Jiddisch, waarin sjmoeës praatje of praatjes betekent. Sjmoeës zelf gaat terug op het Hebreeuwse woord šəmūʻōth, dat enigszins neutraler (nieuws)berichten of geruchten betekent.
Gabber komt voor het Hebreeuwse woord voor vriend, chaver (חבר), en mesjogge komt van mesjuge (משוגע), dat 'gek' betekent. Deze Amsterdamse woorden komen vooral in de spreektaal voor, al zijn sommigen in een groot deel van het Nederlandse taalgebied geïntegreerd – zoals tof, dat van tov (טוֹב) komt.
Joden moesten dichter bij christelijke cultuur komen
Na 1787 voerden andere Duitstalige staten dezelfde regel in, en de namen verspreidden zich via het Jiddisch, de op het Duits gebaseerde taal die vrijwel alle joden in Midden- en Oost-Europa onderling spraken.
'Ben je krankjorum! ' Mogelijk van het Duitse krank, waarvan dan een pseudo-Latijns woord is gemaakt door er -orum aan vast te plakken; misschien is er ook gedacht aan krankzinnig. Er kan eveneens een verband zijn met in de lorum, waarin lorum een verbastering is van delirium.
Mazzel. Wanneer je de loterij wint, heb je mazzel, ofwel geluk. Dit woord komt van het Jiddische “Mazzeltof”, een bekende afscheidsgroet die“geluk gewenst!” betekent. Het is ontleend uit het West-Jiddische 'mazl', wat geluk betekent.
Chagrijnig bestaat uit chagrijn en het achtervoegsel -ig.Chagrijn is eeuwen geleden geleend uit het Frans.Het Franse chagrin betekent 'korzeligheid', 'verdriet'. Sinds het begin van de twintigste eeuw komt de vernederlandste spelling sacherijn voor.
Stiekem: Bargoens
Het kan volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands teruggaan op een Jiddisch woord voor 'stil', sjtieke. Sjtieke zou van het Hebreeuwse werkwoord sataq ('zwijgen, stil zijn') kunnen komen. De m die achter sjtieke is gevoegd, zou dan een loze toevoeging zijn.
gevangenis (zn) : viool, bak, kast, lik, cel, pot, huis van bewaring, kerker, bajes, gevang, nor, kot, pensionaat, cachot, gribus, penitentiaire inrichting, strafinrichting, strafgevangenis, rijkshotel, gevangenhuis, petoet, tronk.
Bargoens is een sociale taalvariatie en een minderheidstaal die in Nederland tot de eerste helft van de twintigste eeuw werd gehanteerd door voornamelijk daklozen, zogenoemde landlopers, rondtrekkende handelaren, (markt)kooplieden, kermisexploitanten en onderwereldfiguren.
Stennis (maken), geteisem, mazzel, alles kits zijn een paar voorbeelden van Jiddische woorden in het Nederlands. Na verloop van tijd gingen ook niet-Joden deze woorden gebruiken en werden Jiddische woorden deel van de Nederlandse taal.
Een Bargoens woord dat we inmiddels allemaal kennen is bajes. Dat gebruiken we nu voor 'gevangenis', bijvoorbeeld in de samenstelling Bijlmerbajes, de bijnaam van wat officieel Penitentiaire Inrichting Over-Amstel heet.
Luister iedere zaterdag van 12.00 tot 14.00 naar Vraag Het De Bieb voor nieuwe vragen en antwoorden. Antwoord van de bieb: Nassen betekent met smaak eten en is afgeleid van het Jiddische woord naschen wat snoepen betekent.
sjikse: niet-joods meisje; klinkt enigszins ongunstig.
chagrijnig:
als synoniem van een ander trefwoord: knorrig (bn) : humeurig, geïrriteerd, ontevreden, prikkelbaar, mopperig, nors, brommerig, chagrijnig, narrig, wrevelig, korzelig, kniezerig, nurks, brommig, kregel, gemelijk, morose.
Sikkeneurig zijn betekent 'chagrijnig zijn, lusteloos zijn'. Sikkeneurig is een verbastering van het Franse woord chicaneur. Een chicaneur is iemand die telkens op een nare manier op- en aanmerkingen maakt: een lastige, zure zeurpiet dus. In het Nederlands werd er een bijvoeglijk naamwoord van gemaakt: chicaneurig.
1) Bits 2) Brommerig 3) Chagrijnig 4) Drenzerig 5) Gemelijk 6) Huilerig 7) Humeurig 8) Iezegrimmig 9) Knorrig 10) Korzelig 11) Kregel 12) Kregelig 13) Kribbig 14) Lastig ...
Het Hebreeuwse woord 'Bar Mitswa' betekent 'zoon van de verplichting' of 'zoon van het gebod'. Met “gebod” wordt verwezen naar de wetten in de Thora. Een Bar Mitswa ontvangt het recht om deel te nemen aan het joodse gemeenschapsleven en wordt geacht de wetten van de Thora te volgen.
Een geintje is een grapje. Gein betekent pret of plezier. Het kom uit het Jiddisch en werd vroeger ook geschreven als "gijn". Het was oorspronkelijk een Hebreeuws woord en kwam via het Jiddisch in het Nederlands.
Betekenis. Achenebbisj betekent "armoedig, rommelig", "niets, mis", "zielig, pover" of "schamel". De term wordt daarnaast ook gebruikt als uitroep van teleurstelling of medelijden: helaas, ocharm, jammer genoeg.
In 2023 ontstond het idee om te beginnen met koe knuffelen, of zoals wij het noemen: koeien kroelen. Het woord 'kroelen' bestaat al sinds het jaar 1896 in de betekenis van: 'dicht tegen elkaar zitten'. Tegenwoordig kent men het woord 'kroelen' vooral als 'knuffelen'.
Het zelfstandig naamwoord 'jammer' is in onbruik geraakt, maar 'dat is jammer' wordt (helaas) nog vaak gezegd. Het heeft een betekenis gekregen die is afgeleid van het oorspronkelijke 'auw', en die ongeveer luidt: 'iets waar je auw van zegt' ('betreurenswaardig').