Op je tandvlees lopen betekende dat het bovenleer van iemands schoenen bijna de grond raakte doordat de zolen helemaal versleten waren. Omdat er bijna geen zool meer over was, stond zo iemand dus zo ongeveer op de randen van het bovenleer van de schoen.
Spreekwoorden en gezegden zijn korte uitspraken die een wijsheid, collectieve ervaring of een morele opvatting weergeven. Een spreekwoord heeft altijd de vorm van een mededelingszin.Vaak wordt in het eerste zinsgedeelte de oorzaak genoemd en in het tweede gedeelte het gevolg.
Kinderen leren wat de uitdrukkingen betekenen en hoe ze deze zelf kunnen gebruiken. Soms worden spreekwoorden ook verhaspeld, waardoor ze iets anders betekenen. Soms als grap, soms per ongeluk. Daarom is het wel belangrijk om spreekwoorden te (leren) begrijpen.
Ook ontstaan moderne spreekwoorden op basis van bewust bedachte persoonlijke wijsheden en uitingen over de beproevingen van het leven, zoals bepaalde lijfspreuken, motto's en stelregels. Bovendien komt het voor dat bestaande spreekwoorden expres worden aangepast, waardoor de betekenis anders wordt.
Mensen onthielden die uitspraken, omdat ze: een belangrijke of herkenbare levensles in zich hadden; gemakkelijk te onthouden waren, omdat ze bijvoorbeeld rijmden. Het is niet precies duidelijk waar alle spreekwoorden en gezegden uit de Nederlandse taal vandaan komen.
Appeltje-eitje.
, oftewel 'een makkie'. Appeltje-eitje is een relatief jonge uitdrukking: in 2005 nam Van Dale de uitdrukking voor het eerst op. De uitgebreide versie van 'Dat is een eitje!'is waarschijnlijk ontstaan door de uitdrukking 'voor een appel en een ei' (= voor weinig geld), die al in de 18e eeuw bestond.
De herkomst van deze uitdrukking is niet helemaal zeker. Lik op stuk komt voor het eerst voor in een krant uit 1887, maar lijkt pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw algemener te worden. Het is vermoedelijk een verkorting van een lik uit de pan krijgen.
d.w.z. goed terecht komen; goed afloopen; eig. gezegd van de kat, die bij een val of een sprong altijd op haar pooten terecht komt.
We kennen deze uitdrukking pas sinds 1930. Het radioprogramma De Taalstaat zette 2019 uiteen dat we je stinkende best doen danken aan de wijze waarop wij de “zindelijkheidstraining van kinderen” aanpakken.
Een hond is zelden ziek maar als 'ie ziek is, is hij heel erg ziek. De gewoonte om eigenschappen van dieren in uitdrukkingen en gezegden te verwerken gaat eeuwen terug. Eigenschappen van dieren vinden wij ook terug in onszelf of we willen ermee vergeleken worden of juist niet.
Als je je schaapjes op het droge hebt, ben je 'binnen'.Je hebt genoeg geld verdiend om rustig te kunnen leven en hoeft niet meer (hard) te werken. De uitdrukking komt al sinds de zestiende eeuw voor. Vroeger liet men schapen vaak grazen op buitendijkse stukken land, die (alleen) bij hoge vloed onder water liepen.
Wanneer wij enorm transpireren, zeggen wij vaak dat we zweten als een otter. Een otter zweet echter helemaal niet dus waarom deze uitdrukking? Simpel: de otter, een waterdier, heeft een vettige vacht en wanneer hij uit het water komt houdt zijn vacht water vast waardoor het lijkt alsof hij hevig zweet.
Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale (2006) zegt: "De uitdrukking verwijst naar het beeld van iemand die iets zwaars aan een touw ophijst of weer laat zakken, en hierbij het touw een aantal keer om de arm heeft gewonden, om te voorkomen dat het uit zijn handen glipt." Wie een slag om de arm hield, was ...
Naast gekke kleren en belletjes, droegen narren vaak een stok in hun hand.Deze stok heette de zotskolf en bovenop stond het hoofd van Momus, de God van de gekkigheid. Dit is dus het stokje waar we alle gekheid op moeten stoppen volgens het spreekwoord.
De uitdrukking eieren voor je geld kiezen is ontstaan omdat eieren van oudsher als dingen van weinig waarde werden gezien. Als datgene wat je écht wilde hebben (geld) niet beschikbaar was, dan nam je als betaling maar genoegen met iets wat in elk geval wél ruimschoots voorhanden was (eieren).
Daar een zure appel wrang is en de tong doet samenkrimpen, ziet men er tegen op hem door te bijten. Bij overdracht wordt dit gezegd van een onaangename zaak, die men zich moet laten welgevallen, die men moet aanpakken en volvoeren.
Dat is een fluitje van een cent: dat is heel gemakkelijk, dat heb ik zo gedaan. Een kind kan de was doen: dat is heel gemakkelijk.
Het betekent: 'dit is zwaar teleurstellend', 'dit is helemaal niets'. De herkomst van deze uitdrukking is helaas onduidelijk. De toevoeging met de pet op is een versterking, die mogelijk oorspronkelijk iets uitdrukte als 'overduidelijk', 'totaal, in alle opzichten'.
Als ineens duidelijk wordt hoe iets zit, of als eindelijk iemands ware bedoeling of karakter blijkt, is het heel gebruikelijk om uit te roepen 'Nu komt de aap uit de mouw! ' Deze uitdrukking gaat vermoedelijk terug op een aap die letterlijk in een mouw zat.
Volgens etymologiebank.nl is de uitdrukking ontstaan doordat iemand die een beetje ziek is 'opgelapt' moet worden: hij of zij ligt in de bak met lapwerk. Sterkte aan iedereen die met mij in de lappenmand zit!
Dit gebruik heeft weldegelijk een religieuze herkomst uit het Jodendom. Als er voor de maaltijd kiddush wordt gemaakt dwz de maaltijd wordt geheiligd, dan wordt er een beker met wijn gevuld met tenslotte een paar druppels water. De wijn staat voor gerechtigheid terwijl het water symbool is voor barmhartigheid.
d.w.z. uit vrees voor een (denkbeeldig) gevaar alle mogelijke voorzorgen nemen alvorens iets te ondernemen; meestal gebruikt 'om eene ongerijmde voorzichtigheid bespottelijk te maken'; Ndl. Wdb. II1, 971; Harreb.
Water komt aan de lippen. In een benarde situatie verkeren, vaak financieel.
In het taalgebruik nemen uitdrukkingen en spreekwoorden een belangrijke plaats in. Een zo'n uitdrukking is: 'waar rook is, is vuur'. Een uitdrukking direct gekoppeld aan roddelen. En als feitelijkheid in zich heeft dat, als er iets naars over iemand wordt verteld is, er vast wel een kern van waarheid bij hoort.
d.i. 'elke vogel zingt op zijne natuurlijke wijze; in toepassing op menschen, ieder spreekt of uit zich overeenkomstig zijn aard of den trap zijner beschaving'; Ndl. Wdb.