Hoewel de opsluitingsgraad ongeveer op de Europese mediaan ligt (89,7 per 100.000 inwoners in 2021) zijn Belgische gevangenissen ernstig overbevolkt (108 gevangenen op 100 plaatsen in 2021, tegenover een Europese mediaan van 85). In 2017 was de gemiddelde overbevolkingsgraad met 11,8% nog hoger.
Hieronder vallen recreatie, luchten, bezoek, sport, arbeid, onderwijs, gebruik van bibliotheek en het recht op geestelijke en medische verzorging. De tijden buiten het dagprogramma brengt een gedetineerde door op cel.
Verboden voorwerpen
zaklantaarns, kaarsen, olielampen, foto-, film- en videoapparatuur, verrekijkers, telescopen, zend- en communicatieapparatuur; USB-sticks, diskettes, MP3-spelers (tenzij de gedetineerde deze nodig heeft wanneer hij een opleiding volgt);
Ons land introduceert immers strikte minimumnormen voor de oppervlakte van gevangeniscellen: minimum 10 vierkante meter voor individuele cellen en tot 38 vierkante meter voor cellen waar 5 of 6 gedetineerden verblijven. Dat staat in een nieuw Koninklijk Besluit dat begin februari gepubliceerd werd.
Kostprijs illegalen in Belgische gevangenissen in 2020: 159 miljoen euro. Vorig jaar zaten er gemiddeld 3.057 illegalen in de Belgische gevangenissen. Met een kostprijs van 142 euro per dag per gedetineerde komt dat neer op een kost van 159 miljoen euro.
Bij een lange gevangenisstraf (meer dan 3 jaar) moet de veroordeelde altijd een minimumperiode in de cel doorbrengen. Dat is minimaal 1/3 ofwel 2/3 (voor recidivisten) van de straftijd. Na de minimumperiode kunnen ze een aanvraag indienen bij de strafuitvoeringsrechtbank voor vervroegde vrijlating of een enkelband.
De rekening-courant
In veruit de meeste gesloten inrichtingen (zoals een huis van bewaring, gevangenis of aanverwante instelling) mogen gedetineerden geen contant geld hebben. Elke gedetineerde van een justitiële inrichting krijgt daarom bij binnenkomst een rekening-courant (RC), specifiek geldig binnen die inrichting.
Tijdelijke of levenslange gevangenisstraf
Alleen mensen die de meest ernstige misdrijven hebben gepleegd krijgen deze straf. Het gaat dan bijvoorbeeld om moord of terrorisme. Levenslang was in Nederland decennia lang ook echt levenslang. Een veroordeelde kwam nooit meer vrij.
Volgens artikel 394 van het Belgische strafwetboek wordt moord bestraft met een levenslange opsluiting. Om van moord te spreken moeten alle voorwaarden van de doodslag vervuld zijn, dus het doden met de intentie tot doden, maar moet er ook sprake zijn van een voorbedachte rade.
In België is de levenslange opsluiting de maximumstraf voor bepaalde misdaden. Enkel het hof van assisen kan een beschuldigde tot een levenslange opsluiting veroordelen.
De levenslange gevangenisstraf is in België sinds de afschaffing van de doodstraf in 1996 de hoogste straf die door een rechtbank kan worden opgelegd.
Kun je je straf afkopen? In bepaalde gevallen kunnen de politie en de officier van justitie de zaak zelf afhandelen. De officier van justitie kan bijvoorbeeld iemand een transactie aanbieden. Gaat de verdachte hierop in, dan betaalt hij een bepaald geldbedrag en is hij van de zaak af.
Voor moord kan een levenslange gevangenisstraf worden opgelegd of een maximale tijdelijke gevangenisstraf van 30 jaar. Voor doodslag is de maximale gevangenisstraf 15 jaar. Indien er sprake is van nog een ander strafbaar feit dat bewezen wordt verklaard, dan kan deze straf met maximaal 1/3 worden verhoogd tot 20 jaar.
Deze tijdelijke straf mag maximaal 30 jaar duren. Gaat het om misdrijven die schokkend zijn voor de samenleving (er zijn bijvoorbeeld meerdere mensen koelbloedig vermoord) dan is de kans groter dat een levenslange gevangenisstraf wordt gegeven.
De belangrijkste straffen zijn een boete, een taakstraf en gevangenisstraf. De rechter kan ook maatregelen opleggen. Daaronder valt bijvoorbeeld ontneming van geld dat door het misdrijf is verkregen, het betalen van schadevergoeding of – de meest ingrijpende – tbs.
Vorig jaar zaten er 181 levenslang gestraften in Belgische gevangenissen. Het aantal schommelt al jaren rond de 200. In 2018 kwamen er acht bij, in 2019 werden veertien mensen tot levenslang veroordeeld, in coronajaar 2020 waren dat er zes.
Levenslang in België
In België komt die straf doorgaans neer op 30 jaar. Alleen hele zware gevallen, mensen die in hun criminele gedrag kunnen terugvallen, blijven opgesloten. Voor de meeste mensen die veroordeeld zijn tot levenslang bestaat de mogelijkheid tot vervroegd vrijkomen.
Als iemand van plan is een ander te doden en daarna die persoon ook echt om het leven brengt. Moord is dus 'doodslag met voorbedachten rade'.
Met een enkelband mag een verdachte of gedetineerde ergens niet komen. Of moet deze juist thuisblijven. Medewerkers van de meldkamer zien op een beeldscherm waar iemand zich bevindt. En of de persoon op de juiste plek is.
In principe zijn er drie categorieën: Criminele hoofdstraffen: opsluiting en hechtenis (deze laatste straf is voorbehouden voor politieke misdaden). Correctionele hoofdstraffen: gevangenisstraf van 8 dagen en meer, werkstraf van 46 uren en meer en geldboete van 26 euro en meer.
Wanneer u wordt veroordeeld voor een overtreding krijgt u pas een strafblad als er sprake is van een vrijheidsstraf, een voorwaardelijke straf of een opgelegde boete van minimaal 100 euro. De meeste lichte strafbare feiten vallen niet onder het strafrecht.
Gedetineerden met een celstraf kunnen eerder vrijkomen. Dit kan alleen onder bepaalde voorwaarden. De voorwaarden en duur van de voorwaardelijke invrijheidstelling zijn per 1 juli 2021 veranderd. De periode van voorwaardelijke invrijheidstelling bedraagt maximaal 2 jaar.
Levenslang. Nederland kent wel een van de zwaarste straffen van Europa. In Nederland kan je namelijk praktisch nog steeds levenslang zitten: "Als vroeger in Nederland levenslang werd opgelegd, dan werd de sleutel weggegooid", vertelt De Roos.
Je kunt een cadeau meenemen naar de gevangenis, maar dit moet je wel van tevoren melden aan de jarige job. Een gedetineerde moet namelijk zelf aangeven wat er voor hem of haar wordt meegebracht. Een verrassing is je cadeau dus niet, maar dit maakt het niet minder leuk om wat mee te nemen.