In de 5 à 30 minuten na onderdompeling zal het lichaam in een toestand van 'diepweefsel onderkoeling' terechtkomen. De tijd die dit duurt heeft te maken met de watertemperatuur.
In het water koel je 20 keer sneller af dan buiten het water. Hoe verder je lichaam uit het water blijft, hoe beter het is. Reddingvlotten, reddingboeien of wrakhout kunnen je redding betekenen als je daardoor gedeeltelijk uit het water kunt blijven en niet hoeft te zwemmen.
Een onderkoeling of hypothermie wordt gedefinieerd als een geheel van stoornissen bij een centrale lichaamstemperatuur lager dan 35°C. Meestal duurt het enkele uren tot soms zelfs dagen om onderkoeld te geraken. We spreken dan van een chronische onderkoeling.
In water raakt je lichaam ongeveer vier keer sneller warmte kwijt dan in lucht en hoe kouder het water, hoe sneller dit proces verloopt. Zodra de lichaamstemperatuur beneden 35°C daalt, spreekt men van onderkoeling. Het eerste stadium van onderkoeling is kippenvel.
In het algemeen geldt dat je 1 minuut per graad Celsius watertemperatuur in het water kan blijven. Als het water twee graden is, kun je volgens die regel maximaal 2 minuten zwemmen. Niet iedereen is hetzelfde, dus luister vooral ook naar je lichaam en verlaat het water eerder als dat nodig is.
Zodra de lichaamstemperatuur beneden 35°C daalt, spreekt men van onderkoeling. Eerst krijg je kippenvel. Daarna gaat het lichaam rillen. Soms treedt er agitatie op, dan wordt iemand opgewonden of rusteloos.
"Je kan een koudeschok krijgen, waardoor je gaat hyperventileren", zegt Jan Bourgois. "Als je dan water binnenkrijgt, kan je verdrinken. Plotse afkoeling kan ook zorgen voor hartfalen. Er is ook gevaar voor onderkoeling wanneer je langer dan 30 minuten in koud water ligt."
In het slechtste geval kan het koude water zelfs leiden tot een hartstilstand, een beroerte of bewusteloosheid doordat de hersenen minder doorbloed worden.
Consumeer voor of tussen de duiken door nooit alcoholische dranken. Alcohol in je bloed zorgt voor een een snellere warmte-uitwisseling, waardoor je het onder water sneller koud krijgt.
De hersenen sterven namelijk reeds af wanneer de circulatie slechts enkele minuten stopt, maar bij lagere temperatuur kan dat veel langer duren (andere organen zijn minder in gevaar, ze kunnen een circulatiestilstand langer overleven). Hierdoor is het soms mogelijk verdrinking in zeer koud water te overleven.
Als je ernstig onderkoeld bent, stop het beven, rillen en de pijn juist. Het lichaam begint zich dan al af te sluiten om de laatste restjes warmte te behouden. Je ademhaling vertraagt en je hartslag gaat omlaag. De kenmerkende emoties zijn verwardheid, slaperigheid en onverschilligheid.
Je raakt onderkoeld als je lichaamstemperatuur daalt onder de 35°C. Dat kan zeer snel gaan wanneer je in koud water valt of schaars gekleed buiten loopt bij guur weer in combinatie met hevige wind. Wind zorgt ervoor dat je sneller afkoelt.
De eerste 36 uur na een overlijden koelt het lichaam langzaam af en zal het ook langzaam gaan verstijven. Tot 72 uur zal het lichaam verder verstijven, daarna wordt het weer slap.
Bij -40 °C kan de huid het drie minuten redden zonder kleren. En bij -60 °C sterven de cellen onmiddellijk af. Bij -40 °C kan een mens drie minuten zonder kleren buiten lopen zonder dat het gevolgen heeft. Maar blote huid die wordt blootgesteld aan extreme kou onder -60 °C bevriest meteen, en dan sterven de cellen af.
Ziek word je van virussen
Een griepje, een verkoudheid: ziek worden we van een virus of een bacterie. Niet omdat we in een badpak in de regen aan de waterkant staan. Sterker: als je regelmatig in koud water gaat zwemmen, ben je minder vatbaar voor griepjes en verkoudheid.
De ideale watertemperatuur voor recreatief zwemmen is circa 28 graden. Voor kleine kinderen en ouderen is 29-30 graden zelfs nog iets beter en voor wedstrijdzwemmen is 26-27 graden het beste.
De ideale watertemperatuur is 10 graden Celsius onder de lichaamstemperatuur, dus 27 graden Celsius (alleszins tussen de 25° en 28° Celsius). Dat is bijvoorbeeld ook de temperatuur die verplicht is voor zwemwedstrijden: beneden 25°C en boven 28°C mogen er geen zwemwedstrijden doorgaan.
In principe is koud douchen niet gevaarlijk, tenzij je hartproblemen hebt. Overleg dan altijd eerst even met je (huis)arts voordat je gaat experimenteren met koud douchen. Wanneer je hartproblemen hebt, kan de 'klap' die de koude douche je geeft, gevaarlijk zijn.
Bij het nemen van een koude douche spannen je spieren zich aan. Dat zorgt voor vaatvernauwing. Hierdoor wordt je bloeddruk en 'hydrostatische druk' hoger, waardoor je hart sneller pompt en er meer bloed richting je spieren gaat. Zo brengt het bloed verschillende stoffen naar de juiste plaatsen in het lichaam.
Als het koud is, reageert ons lichaam daarop door de bloedvaten die net onder het oppervlak van de huid liggen, samen te laten trekken. Hierdoor neemt de bloeddruk toe. Ook kunnen mensen gaan huiveren en kan het hart sneller gaan kloppen, waardoor de stofwisseling sneller gaat en de lichaamstemperatuur stijgt.
Omkleedponcho, ideaal om warm te blijven na openwater zwemmen. Maar ook kramp of onderkoeling zijn risico's van nu. Dus ondanks dat het super verleidelijk is, kunnen zwembadzwemmers toch echt beter nog even wachten tot het water minimaal 12 of 15 graden is. Ook met wetsuit.
Het lichaam van iemand die in koud water valt reageert op de plotselinge temperatuurdaling. Intense kou zorgt voor een schokeffect op bloedsomloop, hart, longen en darmen. Snelle toename van de ademhaling kan op haar beurt aanleiding geven tot een paniekreactie en tot inname van water.
Bouw dan langzaam op totdat je langer in het water kan blijven. De stelregel die vaak wordt gehanteerd is 1 minuut dippen per graden Celsius.