Er zijn verschillende perspectieven zoals: alwetend, vanuit de eerste persoon (ik-perspectief), vanuit de tweede persoon (jij-perspectief) en vanuit de derde persoon (hij/zij-perspectief).
Een boek heeft altijd een vertelperspectief. Het vertelperspectief geeft aan door wie het verhaal wordt verteld. Wanneer het verhaal vanuit de ik-vorm wordt verteld, spreekt men van een ik-perspectief.
Alwetende of auctoriale verteller
De alwetende verteller neemt de lezer als het ware aan de hand en leidt hem door het verhaal heen. Hij legt uit wanneer er nieuwe personages optreden, wanneer er een tijdssprong gemaakt wordt of wanneer er zaken aan de orde komen die de lezer niet begrijpt.
Perspectief De meeste hoofdstukken zijn geschreven vanuit een personaal perspectief.
Als alwetende verteller vertel je het verhaal vanuit perspectief van allerlei personen, dus je vertelt ook van alles wat die ene persoon niet weet / niet weten kan - want je vertelt vanuit een alwetende positie.
Dit betekent: een perspectief dat buiten onszelf ligt. We kijken niet van binnenuit, maar van buitenaf. Het derdepersoonsperspectief wordt ook wel het wetenschappelijke perspectief genoemd. Als men door een wetenschappelijke bril naar de mens kijkt, ziet men een eindeloze reeks van causaties, van oorzaak en gevolg.
Het perspectief laat één kant zien terwijl dingen meerdere kanten hebben. Meerdere, liefst diverse, perspectieven geven een completer beeld en vullen elkaar zodoende aan. Ze zijn dus essentieel om geen zaken over het hoofd te zien.
Optie 3: Personaal perspectief
Hierbij wordt de hoofdpersoon aangeduid met hij of zij en volgen we deze zonder zelf actief deel te nemen aan het verhaal. Deze vertelvorm lijkt het meest op een film: je ziet het personage, maar ziet de wereld niet vanuit zijn ogen.
Een personele verteller of personale vertelinstantie in een verhaal is niet alwetend ; staat in de hij of zij vorm. Een voorbeeld is de figuur van Serenus Zeitblom in de roman Doctor Faustus van Thomas Mann, die een beschrijving geeft van het leven van een componist, maar zelf niet goed begrijpt wat er gaande is.
Het perspectief is het standpunt van waaruit je als lezer alle gebeurtenissen ziet. Het is belangrijk om te weten bij wie het perspectief ligt om gebeurtenissen op juiste waarde te kunnen schatten. De manier waarop gebeurtenissen beschreven worden hangt namelijk sterk af van het vertelperspectief.
Er zijn globaal twee mogelijkheden: er is sprake van een personale vertelwijze en de lezer volgt de gebeurtenissen volgens de visie van verschillende personages die in de derde persoon worden gepresenteerd, of er is sprake van meer dan één ik-verteller.
Vertelvorm waarin het perspectief (point of view, focalisatie) ligt bij één of meer personages van de tekst over wie in de derde persoon wordt verteld. Bij de personale vertelvorm lijkt de verteller volledig afwezig te zijn.
Focalisatie is een theoretisch principe uit de narratologie en slaat in de eerste plaats op het standpunt van waaruit verteld wordt. Het begrip focalisatie is ontleend aan de fotografie en de film.
De vorm hangt af van: de 'persoon': Als we over onszelf praten, gebruiken we de eerste persoon. Als je mensen aanspreekt, gebruik je de tweede persoon. Als iemand over andere mensen, dieren of dingen spreekt, gebeurt dat in de derde persoon.
Wat doet het met je dat je wordt aangesproken door iemand die in derde persoon praat of dat je tegen een volwassen iemand praat op die manier. Eigenlijk werkt dat met heel veel dingen zo, praat eens tegen een volwassen iemand zoals je tegen je kind praat.
De derde persoon enkelvoud brengt meer rust en een zekere distantie in een verhaal. Zo kan de schrijver in de derde persoon enkelvoud eenvoudig een cameraperspectief hanteren, bijvoorbeeld: 'Hij keek zonder gelaatsuitdrukking naar de jurk.Daarna glimlachte hij.
Onbetrouwbare vertellers in de derde persoon
Een alwetende verteller kan manipuleren welke informatie de lezer wel en niet te weten krijgt. Vaker komt het voor dat de gedachten van personages (ook in de derde persoon) een sterk vervormd wereldbeeld laten zien.
De steen der wijzen was naar verluidt een magische stof, waar alchemisten naar op zoek waren. De steen zou gewone metalen in edelmetalen kunnen veranderen, bijvoorbeeld ijzer in goud.Je kon er ook een elixer mee maken dat je het eeuwige leven bezorgde.
In het Reptielenhuis in de ZSL London Zoo ontdekt Harry voor het eerst zijn gave om met slangen te praten in 'Harry Potter en de Steen der Wijzen'.
Maar Voldemort koos voor Harry Potter omdat Voldemort vond dat ze veel gemeen hadden. Terwijl Zwamdrift de voorspelling deed werd zij afgeluisterd door Severus Sneep, toen nog een Dooddoener, die de informatie doorspeelde aan zijn meester, Voldemort. Vanaf dat moment had Voldemort het op Harry gemunt.
Een anonieme vertelinstantie, ook wel hij-verteller, derdepersoonsverteller of neutrale verteller genoemd. Een voorbeeld daarvan geeft 'Jan ging naar huis waar hij zijn ouders aantrof'. Zeldzamer is de jij- of gij-verteller, zoals in 'Ge ging uiteindelijk toch weer naar haar toe'.
focalisation : plaatsing in het brandpunt < Lat. focus = haard, vuur. Term uit de verteltheorie of narratologie waarmee het punt van de focalisatie wordt aangeduid, d.w.z. het punt van waaruit het vertelde wordt waargenomen. De focalisator is degene die de blik van de lezer leidt naar het gefocaliseerd object.