Gelderse gekookte worst is een Nederlandse worstsoort. Deze wordt gemaakt van 70% tot 100% gemalen varkensvlees en water. Aan dit mengsel worden onder meer toegevoegd specerijen, smaakstoffen, smaakversterkers, zout, suiker, zuur, kleurstoffen, emulgator en antioxidanten.
Traditionele worst zit over het algemeen in een darm, meestal van een varken. Van den Hooven gebruikt ook runderdarmen, varkensblazen of schapendarmen (bijvoorbeeld voor merguez). De delicatesse coppa, Italiaanse gedroogde varkensnek, zit in de blinde darm van een rund - dat geeft hem een bijzondere smaak mee.
Wit laagje
Dat is schimmel. Althans, meestal. Grote, commerciële producenten rollen de worsten gewoon even door wat meel om ze er authentiek en ambachtelijk uit te laten zien. Schimmel of meel, in beide gevallen is het gewoon eetbaar.
Collageen. Door naar de worsten van menig fabrikant. Omdat natuurdarmen voor grootschalige productie nadelen kunnen hebben (stug, ongelijke dikte), richt de fabrikant zich op vellen van collageen. Met deze kunstdarmen (een elastisch eiwitproduct) is het eenvoudig om identieke exemplaren te maken.
Het kan perfect opgegeten worden, maar in bereidingen hebben de meeste mensen het velletje er toch liefst af. Een zeer simpel trucje om het velletje er makkelijk af te krijgen, is door een oppervlakkige inkerving in het vel te maken, en de worst dan even te spoelen onder koud water.
De schimmel helpt namelijk bij het rijpingsproces van de worst; hij voorkomt het oxideren van het vet, en verhoogt de pH door ammonia aan te maken. Daarnaast krijgen we ook vaak de vraag of de worsten nog eetbaar zijn als er een grijze schimmel op zit die er ''harig'' uitziet.
In een gezonde dagelijkse voeding passen vleesproducten als eiwitbron. Er zijn gezondere opties dan Fuet worst. Fuet worst kun je wel als extraatje eten. Het advies is om dat niet meer dan drie keer per week te doen.
Kunstdarmen van plastic
Een plastic kunstdarm is ideaal voor bijvoorbeeld het maken van een grillworst, leverworst of andere worststoorten waarbij de darm eraf gehaald moet worden. Een plastic kunstdarm kun je namelijk niet op eten.
De meest voorkomende droge worsten worden gemaakt van enkel varkensvlees. Maar ook het vlees van rund, paard, wildzwijn, hert, eend, konijn, kalkoen, struisvogel ….. kan worden gebruikt. Al dan niet in combinatie met varkensvlees of varkensvet.
"Je kunt het zeker opeten met, het heeft alleen een iets sterkere smaak. Sommige mensen vinden het lekkerder als de smaak wat subtieler is", zegt Brandt. Opvallend genoeg zegt de worstenmaker ook wel nog dat dat witte laagje door grote, commerciële producenten soms wordt nagebootst met rijstbloem.
Natuurdarm of plastic
"Sommige worsten worden van natuurdarmen gemaakt. In dat geval kun je het velletje gewoon opeten. Maar als er collageen, dat is een soort plastic, wordt gebruikt, dan kun je het niet eten."
In droge (gefermenteerde) worst kan de listeriabacterie voorkomen en daarom kun je het volgens het Voedingscentrum beter niet eten. Droge worst wordt namelijk gemaakt van rauw vlees. Laat daarom gedroogde worst zoals salami, chorizo, metworst en cervelaatworst liever liggen.
Dat witte spul dat je een echte salami ziet omhullen, heet penicillium nalgiovense en wordt eigenlijk gebruikt om het vlees te beschermen tegen onveilige schimmels terwijl het uithardt. De schimmel geeft het product ook vaak de specifieke smaak.
Om een échte knakworst te maken wordt een stukje darm gevuld met gemalen en gekruid vlees en daarna gerookt. Bij de knakworst wordt hier specifiek gebruik gemaakt van een stuk dunne darm van een schaap, de schapensnaar genoemd. De schapensnaar is erg compact waardoor het een knakkend geluid maakt wanneer je 'm breekt.
De meeste varianten worden tegenwoordig van plastic of cellulose gemaakt. Een voorbeeld daarvan zijn de collageenvarianten. Collageen is een eiwit dat wordt verkregen uit de onderhuid van runderen. Kunstdarmen die gemaakt worden van cellulose, worden ook wel 'peldarmen' genoemd.
Metworst of boerenmetworst is een harde gekruide worst gemaakt van stukjes varkensvlees en varkensvet.
Vette vleeswaren, zoals worst en spek kunnen veel verzadigd vet bevatten. Verzadigd vet verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. De magere varianten bevatten minder vet en daarmee minder verzadigd vet. Deze leveren ook minder calorieën.
Er zit 3,1 gram vet in 1 plak (15 gram) salam, droge worst, waarvan 1,2 gram verzadigd vet. Voor je hart en bloedvaten is het gezond om vooral producten te kiezen met veel onverzadigde vetten. Onverzadigd vet zit bijvoorbeeld in olie, halvarine, vloeibare bak- en braadproducten, avocado, noten en (vette) vis.
Uit een test van de bond blijkt verder dat gekookte Gelderse worst geen gezonde keuze is. 'Door het ongezonde hoge vet- en zoutgehalte scoort geen van de zestien geteste worsten een voldoende. ' 100 gram Gelderse worst bevat gemiddeld namelijk 28 gram vet, waarvan 10 gram ongezond verzadigd vet.
Waar kan ik de darm bestellen? Je kunt een darm kopen bij de betere slager, maar je kan de darmen ook online bestellen. Een belangrijk aandachtspunt is de maat van de darm, die bepaalt namelijk het formaat van de je worst. De maat wordt aangegeven in milimeter.
Collageen darmen zijn doorlaatbare darmen gemaakt van rundercollageen en worden gebruikt voor een ambachtelijk uiterlijk van gekookte en droge worst.
Geduld: Heb geduld, laat je worst ongeveer 2 weken hangen. Afhankelijk van wat je wilt kun je de worst ook laten drogen tot 8 weken. Houd je worsten goed in de gaten of ze goed aan het drogen zijn.
Extra voordeel; droge worst past goed in een koolhydraatarm dieet. Een knoflookworst van 100 gram bevat slechts 6,5 gram koolhydraten.