De doodstraf werd in zijn geheel (ook in vredestijd) afgeschaft in Nederland in 1983; de laatste terechtstelling in vredestijd was voltrokken in 1860. In België was die laatste burgerexecutie in 1863; daarna werden tot 1950 259 mensen voor oorlogsmisdrijven geëxecuteerd, vooral door de kogel.
De laatste die in Nederland in vredestijd zijn misdaad met de dood moet bekopen is Johannes Nathan. Hij wordt op 31 oktober 1860 op de Markt in Maastricht opgehangen omdat hij zijn schoonmoeder heeft vermoord. In de tien jaar hierna wordt de doodstraf nog wel opgelegd maar niet meer uitgevoerd.
Nederland is het enige land in Europa waar levenslang ook echt levenslang betekent. De levenslange gevangenisstraf werd in 1878 ingevoerd nadat in 1870 de doodstraf werd afgeschaft.
Sinds de Grondwetsherziening van 1983 staat in artikel 114 van de Grondwet dat de doodstraf niet meer kan worden opgelegd.
Zelf heeft hij altijd ontkend schuldig te zijn aan de moorden. Inmiddels zit hij meer dan 32 jaar in de gevangenis. C. is 62 jaar en de langstzittende gevangene van Nederland. De enige die nog langer gestraft is, is Cevdet Yilmaz (beter bekend als Ted de Turk), maar hij woont met toezicht buiten de gevangenis.
Tijdelijke of levenslange gevangenisstraf
Een gevangenisstraf kan tijdelijk zijn (maximaal 30 jaar). Of levenslang. De levenslange gevangenisstraf is de zwaarste straf die Nederland kent.
Dit ter vervanging van de doodstraf, die tot die tijd gold. Je zou denken dat men vond dat de doodstraf te heftig was en daarom werd afgeschaft, maar niets is minder waar! Iemand levenslang opsluiten tot de dood erop volgt vond men juist erger dan de doodstraf.
In 1952 worden zo de laatste doodvonnissen voltrokken, en sindsdien is de doodstraf in Nederland ook dood. Een van de argumenten tegen de doodstraf vind je in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Daar hebben we in afgesproken dat ieder mens het recht heeft om te leven.
De afschaffing van de doodstraf is daarnaast een vereiste voor toetreding tot de Unie. In Europa handhaven alleen Wit-Rusland en de niet erkende Volksrepubliek Donetsk de doodstraf. Rusland handhaaft de doodstraf, maar er is een moratorium. De laatste executie in Rusland was in 1999.
De doodstraf kost ongeveer vier keer zo veel als een levenslange gevangenisstraf. De grootste kostenpost is de slopende rechtsgang. De afgelopen jaren is het geregeld voorgekomen dat ter dood veroordeelden onschuldig bleken te zijn. Rechters zijn daardoor zeer huiverig geworden om fouten te maken.
Dit blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van Amnesty International naar de doodstraf. China staat op de eerste plaats met duizenden executies. De Chinese regering geeft geen officiële cijfers vrij waardoor Amnesty niet kan inschatten hoeveel veroordeelden werkelijk jaarlijks terecht worden gesteld in dat land.
Doodstraf per staat
23 van de 50 staten hebben de doodstraf afgeschaft. In Californië, Oregon en Pennsylvania heeft de gouverneur een tijdelijke pauze op het uitvoeren van de doodstraf ingesteld. In staten die nog wel gevangenen ter dood brengen, is een dodelijke injectie de gebruikelijke methode.
De zwaarste straf die in Nederland opgelegd kan worden is levenslange gevangenisstraf. Levenslang betekent voor het leven. Aan een levenslang gestrafte kan door de Koning gratie worden verleend. Dit kan tot gevolg hebben dat een veroordeling tot levenslange gevangenisstraf op jaren worden gesteld.
De meeste executies (90 procent) zijn uitgevoerd in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het gros daarvan komt op conto van Egypte, Iran, Irak en Saoedi-Arabië. Middelen om de doodstraf uit te voeren waren onthoofding, elektrocutie, ophanging, een dodelijke injectie en doodschieten met een vuurwapen.
Tegenwoordig gebruiken bijna alle staten een dodelijke injectie. Sommige staten staan ook elektrocutie, vergassing, ophanging en een vuurpeloton als executiemethode toe. Tussen 1976 en 2004 werd 82% van de executies voltrokken door middel van een injectie.
Hoe Nederlanders aankijken tegen de doodstraf is sinds de Tweede Wereldoorlog herhaaldelijk onderzocht. Nooit eerder lag het percentage voorstanders zo laag als nu: 31 procent. 57 procent is uitgesproken tegenstander.
De elektrische stoel wordt tegenwoordig in een beperkt aantal Amerikaanse staten gebruikt: In Alabama, South Carolina en Virginia kan de veroordeelde kiezen tussen de stoel en een dodelijke injectie. Ook in Florida kan de veroordeelde kiezen tussen stoel en injectie.
Er is een aantal argumenten voor de doodstraf aan te voeren. Ze is de meest zekere en doeltreffende manier om mensen te elimineren.Ze kan ook gevoelens van wraak onder de bevolking bevredigen. Doodstraffen die worden uitgesproken onder druk van de publieke opinie, verwekken doorgaans de meeste emotie.
Doodslag met voorbedachte raad is moord. Sinds de invoering van het Wetboek van Strafrecht staat op doodslag maximaal 15 jaar gevangenisstraf. In 2006 is de maximumduur van de gevangenisstraf voor moord verhoogd van 20 naar 30 jaar, als alternatief voor de levenslange gevangenisstraf.
Levenslang betekent in Duitsland minstens vijftien jaar. Daarna komt de veroordeelde in aanmerking voor voorwaardelijke invrijheidstelling met een proeftijd van vijf jaar. Tenzij de rechtbank de 'bijzondere ernst' van diens schuld vaststelt want dan is vrijlating zo goed als uitgesloten.
In Nederland hebben op dit moment 57 mensen levenslang, van wie er 41 onherroepelijk zijn veroordeeld. Dat zijn er meer dan ooit tevoren. En daar blijft het niet bij; alleen al in juni van dit jaar is de zwaarste straf zeven keer geëist, onder anderen tegen Ridouan T., de hoofdverdachte in het Marengo-proces.
De meeste landen in Europa hebben de doodstraf als zwaarst mogelijke straf in de loop der tijd afgeschaft. Anno 2023 wordt zij alleen nog in Wit-Rusland daadwerkelijk voltrokken.
Als het tot een veroordeling komt, kan het zijn dat daarvan aantekening wordt gemaakt in de justitiële documentatie. Kun je je straf afkopen? In bepaalde gevallen kunnen de politie en de officier van justitie de zaak zelf afhandelen. De officier van justitie kan bijvoorbeeld iemand een transactie aanbieden.