Ethiek speelt een zeer belangrijke rol in elk aspect van ons leven. Het stelt ons in staat om goed van kwaad te onderscheiden en helpt ons in elke situatie de juiste keuze te maken.
Ethiek (ethisch verantwoord)
De ethiek bevat alles wat met normen en waarden te maken heeft, met de nadruk op morele waarden. Niet doden, niet stelen of een ander pijn doen: dat is ethisch verantwoord. Ethiek is de filosofie over alles wat we moreel verantwoord vinden.
In de ethiek gaat het om afwegingen maken. Maar welke zaken weeg je af en hoe bepaal je welke norm of waarde zwaarder weegt? Dat is afhankelijk van de ethische theorie die je gebruikt. En die keuze is weer afhankelijk van je achtergrond en levensovertuiging, je eigen rol en je eigen situatie.
Eind jaren 70 van de vorige eeuw beschreven de Amerikaanse bio-ethici Tom Beachamp en James Childress de 4 ethische principes die leidend zouden moeten zijn voor ons medisch handelen in de individuele patiëntenzorg. Deze principes zijn: (a) respect voor autonomie; (b) weldoen; (c) niet schaden; en (d) rechtvaardigheid.
Ethiek is de wetenschappelijke of systematische studie van de moraal. Anders gezegd is ethiek 'kritisch nadenken over wat (moreel) goed is om te doen'. Van oudsher wordt de ethiek gezien als een onderdeel van de filosofie.
In de westerse wereld bestaat ethisch handelen uit respect voor elkaar, niet doden, niet stelen of een ander opzettelijk kwetsen (lichamelijk of geestelijk). Man en vrouw zijn gelijk met evenveel rechten en kansen.
Ethiek op het werk gaat over hoe werknemers zich zouden moeten gedragen op het werk. Ethiek heeft te maken met integriteit: handelen vanuit het goede en het beste willen voor het bedrijf, collega's en klanten. Ethiek op het werk gaat ook over het voorkomen van fraude, oplichting, diefstal, vernieling en sabotage.
Wat is een ethisch dilemma? Wanneer verschillende waarden met elkaar botsen – bijvoorbeeld vrijheid en veiligheid – is er sprake van een ethisch dilemma. Bij een dilemma 'schuurt' de kwestie of het dilemma bovendien vaak tussen verschillende betrokkenen. Iedereen heeft namelijk ook weer zijn eigen waarden.
Niet schaden: mensen geen schade toebrengen; Weldoen: zo veel mogelijk het welzijn van mensen bevorderen, inclusief hun leven beschermen; Rechtvaardigheid: de ene persoon niet anders (minder of beter) behandelen dan de andere persoon met dezelfde behoefte.
Voorbeelden van ethische dilemma's
Een aantal voorbeelden: Wat is een goede balans tussen het geven van autonomie (vrijheid, eigen regie) aan cliënten en het beschermen van deze kwetsbare mensen door vrijheidsbeperking op te leggen om risico's te voorkomen?
Ethiek gaat over het goede handelen. Wie een ethische vraag stelt, vraagt eigenlijk: wat is het goede om te doen? Digitalisering brengt nieuwe ethische vragen met zich mee voor het onderwijs. Bijvoorbeeld: is het goed om in deze situatie data over onze leerlingen of studenten te verzamelen?
Centraal in de ethiek staat het goede leven. Het goede leven gaat over het persoonlijke geluk, maar evenzeer over hoe je goed handelt. Omdat de oorsprong van de ethiek in deze zoektocht naar het goede leven ligt, spraken de Grieken graag over zielsgeluk, εὐδαιμονία (eu-, goed, –daimon, ziel).
Vier belangrijke stromingen binnen de ethiek zijn de gevolgenethiek van de utilisten, de plichtethiek van Kant, de perspectivistische ethiek van Nietzsche en de deugdethiek van Aristoteles. Je kunt een overkoepelend profielwerkstuk over deze vier soorten ethiek te maken.
Sociaal werkers opereren in ethisch opzicht professioneel wanneer hun beroepsmatig handelen gebaseerd is op het waardefundament van de beroepsidentiteit (fundamentele beroepsethiek). Daarnaast moeten zij op basis daarvan rekening houden met de morele geladenheid van al hun doen en laten (brede beroepsethiek).
Een ethisch dilemma is een situatie waarbij iemand verschillende keuzen tot handelen heeft die betrekking hebben op moraliteit. Deze beslissing kan uitmonden in onwenselijke situaties. Een ethisch dilemma bevat altijd verschillende waarden.
Is moreel gedrag aangeleerd of aangeboren? Moreel gedrag is nooit aangeboren. Sterker nog: de mens heeft bepaalde (verborgen) dierlijke instincten in zich. Zonder juiste opvoeding handelen we naar deze instincten.
Ethiek hangt samen met normen en waarden. Wat is eigenlijk het verschil tussen beiden? Normen en waarden zijn de omgangsvormen oftewel hoe anderen verwachten dat je sociaal handelt. Het geheel van deze normen en waarden noemt met het moraal.
De begrippen 'ethiek' en 'moraal' worden vaak door elkaar gebruikt, maar zijn wezenlijk verschillend. 'Moraal' is het geheel van waarden en normen dat voor een persoon of een groep van belang is. 'Ethiek' is het systematisch nadenken over die moraal. Ethiek bestudeert en analyseert dus de moraal.
Het kenmerkende van een ethisch dilemma is dat er een conflict tussen waarden is. Dit doet zich vaak voor als er over het antwoord op een morele vraag verschillende meningen bestaan die worden ingegeven door verschillende morele waarden of principes die mensen belangrijk vinden.
Een Moreel Beraad is een gesprek waarin de deelnemers gezamenlijk een ethische kwestie uit hun werk bespreken. Zij doen dit gestructureerd, aan de hand van een gespreksmethodiek, en met behulp van een gespreksleider.