Een tussenvoegsel of voorvoegsel (beide termen hebben hun voor- en nadelen) is een deel van sommige eigennamen; meestal hoort het bij de familienaam. Vaak is het een kort woord zoals 'van' of 'de'. Daarna komt dan het grondwoord van de naam: het deel dat meer kenmerkend is voor de persoon of familie.
Achternamen hebben vaak een of meerdere tussenvoegsels (of voorvoegsels), zoals: van, van der, van de. de, den, del. el, al.
de, het, ten, van, van de, van den, van der, van het... Bij achternamen met een tussenvoegsel krijgt dit tussenvoegsel een hoofdletter als er geen naam of voorletter(s) vooraf gaan. Daarnaast begint het deel van de achternaam dat geen tussenvoegsel is altijd met een hoofdletter.
Noem je woorden als van, de, ter en der in achternamen voorvoegsels of tussenvoegsels? Dat kan allebei. Wie de achternaam Van den Berg op zichzelf bekijkt, vindt voorvoegsel misschien het meest voor de hand liggen: de voorvoegsels staan immers vóór de rest van de achternaam.
Met behulp van de voorvoegsels, of prefixen, on-, niet- en non- worden substantieven gevormd met een ontkennend betekeniselement. Bij substantieven met on- ligt de woordklemtoon altijd op het voorvoegsel. Ook niet- krijgt klemtoon, maar bij non- is dat niet altijd het geval.
In Nederland worden woorden als de, der, in, op en van in achternamen klein geschreven als ze het eerste woord van de achternaam zijn en als de voornaam, voorletter of een ander deel van de achternaam er direct voor staat: Jan op de Beek, M. de Vries, Marie van der Ven-van Dijk, de heer Bos-van Casteren.
De naam bestaat uit enerzijds de familienaam en anderzijds de voornaam. Elke natuurlijke persoon wordt aangeduid met een familienaam, die in principe door de familie wordt doorgegeven, en met een voornaam, die het mogelijk maakt een persoon binnen zijn familie te onderscheiden.
Voorbeelden van voorvoegsels van werkwoorden zijn be-, ver-, ont-, mis- en her-.
In Nederlandse namen krijgen tussenvoegsels als van, de en der geen hoofdletter als er een voornaam voorletter(s), naam van de partner of adelijke titel voor staat. Juist zijn dus: Sylvie van der Vaart, mr. S.
De familienaam of achternaam geeft aan tot welke familie een persoon behoort. Doorgaans gaat het daarbij om de familie in de mannelijke lijn. Familienamen zijn in de middeleeuwen ontstaan. Pas in de Franse tijd (België 1795 en Nederland 1811) werd het verplicht om ze te registreren bij de burgerlijke stand.
In Nederland schrijft men tussenvoegsels met een kleine letter als de voornaam, voorletters, andere achternaam (partner) of adellijke titel ervoor staan. Zo is het Pieter van der Meulen, P. van der Meulen en de heer P. van der Meulen en baron van Voorst tot Voorst.
Van enkele werkwoorden van vreemde herkomst kunnen vormen worden afgeleid met het voorvoegsel re-, dat dezelfde waarde heeft als her- ('opnieuw'). Voorbeelden: reconstrueren, remilitariseren.
Zowel voor- als achternamen schrijven we met een hoofdletter. Tussenvoegsels schrijven we met een kleine letter, tenzij er geen voornaam of voorletter voor staat, in dat geval krijgt het eerste tussenvoegsel een hoofdletter. Initialen (= alleen de eerste letter van een voornaam) schrijven we ook met hoofdletters.
Wanneer gebruik je een hoofdletter? Hoofdletters gebruik je in twee situaties: aan het begin van een zin en bij namen. Je gebruikt ze bij namen van personen, bedrijven, instellingen, merken, wetten, boeken, aardrijkskundige plaatsen, talen, dialecten, volkeren, feestdagen en historische gebeurtenissen.
De voor- en achternaam van personen schrijf je met hoofdletters. Als de achternaam begint met een tussenvoegsel, krijgt dat tussenvoegsel ook een hoofdletter als het vooraan staat: De Vries, Van der Laan.
Veel toponymische familienamen worden ingeleid met een voorzetsel, meestal 'van', en het bepaald lidwoord 'de' of 'het'. Zij duiden aan dat de voorouder die deze naam kreeg 'van de XYZ' kwam en dat zij daar wellicht woonachtig waren.
Het is het gebruikelijkst om een streepje te zetten tussen die twee namen, zonder spaties eromheen: Bakker-Smit, Smit-Bakker, De Jong-Vlietstra, Van Dijk-de Vries. Het streepje is wettelijk niet verplicht: een spatie zou ook mogen. Wel maakt het streepje beter duidelijk dat de namen van twee personen gecombineerd zijn.
Bent u als man en vrouw getrouwd of hebt u een geregistreerd partnerschap?Dan krijgt uw kind automatisch de achternaam van de vader. Wilt u dat uw kind de achternaam van de moeder krijgt? Dan moet u dat, voor of tijdens de geboorteaangifte, samen laten vastleggen bij de burgerlijke stand.
Ont- = ontkenning, verwijdering of tegenstelling
Bijvoorbeeld: ontsluiten = 'openen'; ontspannen = 'tot rust (doen) komen' (tegenstelling); ontkomen, ontgroeien (verwijdering); ontbossen, ontheiligen; ontvetten ('ontdoen van', 'ontneming van').
Toelichting. De mogelijkheid om nieuwe werkwoorden te vormen met het voorvoegsel her- ('opnieuw') is algemeen, maar de toepassing is niet overal gelijk. Het procedé is vooral productief in zuidelijk taalgebruik (met name in België) en in meer formeel taalgebruik (met name in Nederland).
Super is van oorsprong een Latijns voorzetsel, dat 'over, boven, zeer' betekent. Het heeft in samenstellingen vooral een versterkende betekenis. Zo kan het aangeven dat een eigenschap in grote mate aanwezig is, of dat het om een zeer grote soort of een zeer groot exemplaar van iets gaat.
Voorbeelden van achtervoegsels zijn -aar in wandelaar, -lijk in voorwaardelijk, -ig in zonnig. Afleidingen kunnen ook gevormd worden met voorvoegsels. Voorbeelden van voorvoegsels zijn her- in heropenen, wan- in wansmakelijk, on- in onweer, co- in coauteur.
Voorbeelden: meneer, mevrouw, de heer, drs., professor, dominee, etc. Schrijf dan het tussenvoegsel met een hoofdletter: de heer De Groot. Verkorte tussenvoegsels (die met een apostrof, zoals 't Hart) schrijf je te allen tijde met een kleine letter.