Betekenis van rationalisme
“De filosofische richting die de rede, het denken – en dus niet de zintuiglijke ervaring – beschouwt als enige bron van ware kennis. Het rationalisme was vooral in de zeventiende eeuw de dominante wijsgerige stroming, met filosofen als Descartes, Spinoza en Leibniz.
De Verlichting was een periode waarin gestreefd werd naar meer licht in de duisternis, dat wil zeggen: meer kennis, meer geluk. Het was een Europese beweging die zich vanaf 1670 vanuit Nederland en Engeland gedurende de achttiende eeuw verspreidde over de rest van Europa.
Volgens het empirisme is de zintuigelijke waarneming de bron van onze kennis.Volgens het rationalisme is ons denk- of redeneervermogen (ratio) de bron van kennis. Beide stromingen hebben grote invloed gehad op het denken van filosofen en op de samenleving.
De verlichte ideeën die werden toegepast op de samenleving draaiden voornamelijk om tolerantie, vrijheid en gelijkheid. Er was een sterke focus op vooruitgang: men geloofde dat de samenleving maakbaar was en verbeterd kon (en moest) worden.
Verlichte denkers zetten in de 18de eeuw de wereld op zijn kop. Ze stelden zich tot doel om de duisternis (onwetendheid) uit de wereld te helpen door mensen het licht (kennis / verstand) te brengen. Hun ideeën verspreiden zich en beïnvloeden grote delen van de bevolking.
In de politiek vonden Verlichtingsidealen een vertaling in het liberalisme en het socialisme. Maar ook radicale ideologieën zoals het communisme zijn schatplichtig aan de Verlichting. De gedachte dat de mens en de wereld maakbaar zijn heeft niet alleen maar goeds voortgebracht.
Vooral René Descartes was een belangrijke filosoof die zich met het rationalisme bezighield. Het uitgangspunt van het rationalisme is dat kennis en waarheid niet gebaseerd zijn op ervaringen, maar juist op de rede (het verstand).
Het rationalisme is een stroming binnen de filosofie, die er vanuit gaat dat de rede (het verstand) de voornaamste of enige bron van kennis is. Het rationalisme was in de 18e eeuw een belangrijke stroming op het vasteland van Europa, vooral in Frankrijk en Duitsland.
Het empirisme is een filosofische stroming waarin gesteld wordt dat kennis voornamelijk of geheel voortkomt uit de ervaring. Volgens de kennistheorie van het empirisme bezit de mens geen enkele vorm van aangeboren kennis, en moet bij de geboorte zijn geest opgevat worden als een onbeschreven blad of tabula rasa.
Verlicht denken moest een einde maken aan dingen zoals bijgeloof. Kennis en verstand moesten belangrijker worden dan dingen als tradities en geloof. En om de ideale samenleving te bereiken moest iedereen vrij en gelijk zijn. Verlichte ideeën waren vaak revolutionair.
Naast dagrijverlichting, dimlicht, stadslicht, mistlicht en grootlicht heeft je auto (mogelijk) nog een aantal andere soorten verlichting: Knipperlichten: deze gebruik je om je richting aan te geven.
Met René Descartes kon de Verlichting beginnen. Hij bedacht een nieuwe manier om naar de wereld te kijken: door te twijfelen.
Rationele mensen zijn namelijk vaak heel verstandig en maken hun keuze op basis van feiten. Ze zijn experts als het gaat om vergelijken van alle voors en tegens. Ook kunnen ze vaak heel goed uitleggen waarom ze ergens voor kiezen. Ze houden van logica en van het oplossen van vraagstukken.
Rationeel denken wil zeggen dat je gebruik maakt van de rede en logica, het menselijk denkvermogen. Je baseert je op feiten en betrouwbare kennis uit de wetenschap. Je hebt inzicht in oorzaak en gevolg. Je kunt hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden.
Rationaliteit is consistent handelen op basis van de rede. Hierbij vindt ideevorming en handelen plaats op basis van feiten met kennis van oorzaak en gevolg en zijn de te verwachten baten groter dan de verwachte kosten, maximalisatie van het verwachte nut of vooruitzicht.
In de rationele samenleving probeert men de werkelijkheid om ons heen te bestuderen, ordenen en systematiseren. Met de bedoeling om die werkelijkheid meer te doorgronden, te beheersen en voorspelbaar te maken. Dit alles speelt zich dus af sinds de 17e eeuw; rationalisering is een veranderingsproces op langere termijn.
Bekendste empirische filosofen
De bekendste filosofen die tot het empirisme gerekend kunnen worden zijn, in tijdsvolgorde van vroeger naar later: Aristoteles, Francis Bacon, John Locke, George Berkeley, David Hume, Étienne Bonnot de Condillac en John Stuart Mill.
Het empirisme
Een stevige basis dus. Binnen het empirisme gaat men ervan uit dat kennis alleen kan voortkomen uit ervaring. Kennis is dus gestoeld op (objectieve) observaties en niet op ideeën. Er zit namelijk een verschil tussen 'denken' en 'weten'.
Descartes uitgangspunt was dat echte, ware kennis niet voortkomt uit zintuiglijke waarneming, die de mens kan bedriegen – hiermee wees hij het empirisme af -, maar alleen uit de ratio, het menselijke verstand. Het enige dat we als mensen zeker weten is: 'Cogito, ergo sum' – Ik denk, dus ik besta.
De allereerste van hen is Thales van Milete (±624 - ±-545 v. Chr.) die algemeen beschouwd wordt als de allereerste Westerse filosoof en, zoals zijn naam suggereert, afkomstig was van Milete, een stad die toen bij Griekenland hoorde maar ligt in het hedendaagse Turkije.
René Descartes staat met die ene formulering aan de wieg van wat de moderne filosofie wordt genoemd: cogito ergo sum. Oftewel: ik denk, dus ik ben.
Van Verlichting naar Franse Revolutie
De ideeën van denkers uit de Verlichting zoals Rousseau, Diderot, Voltaire en Montesquieu werden in de achttiende eeuw erg populair. Hun ideeën verspreidden zich door middel van boeken en toneelstukken en in de salons (met lezingen en discussiebijeenkomsten).
Waarom is verlichting belangrijk? Verlichting zorgt er niet alleen voor dat je iets ziet, maar het bepaalt ook sfeer in een ruimte en zorgt voor concentratie en focus. Daarnaast geeft licht je een natuurlijk ritmegevoel. Zo word je 's avonds als het donker wordt moe en ben je overdag als de zon schijnt wakker.
De bekendste filosofen onder hen waren Charles Montesquieu (1689-1755), Voltaire (1694-1778), Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) en de redacteuren van de Encyclopédie Denis Diderot (1713-1784) en Jean le Rond d'Alembert (1717-1783).