Het Paleogeen is een tijdperk in de geologische tijdschaal dat duurde van 66 tot 23,03 miljoen jaar (Ma) geleden. Het is de oudste van drie perioden of het onderste van drie systemen waarin het Cenozoïcum is ingedeeld. Het komt na de jongste periode van het Mesozoïcum, het Krijt, en na het Paleogeen komt het Neogeen.
De benaming Cenozoïcum is afgeleid van twee Oudgriekse woorden, καινός (kainos, nieuw) en ζωή (zoè, leven) en betekent daarmee 'tijdperk van het nieuwe leven'.
Het Tertiaire tijdperk, dat 70 miljoen jaar geleden begon wordt vooral gekenmerkt door de grote verandering in het dierenleven. De koudbloedige reptielen lieten het land over aan warmbloedige zoogdieren en vogels. Ook de ammonieten uit de Jura- en Krijt-periode waren opeens geheel uitgestorven.
Het Eoceen (Oudgrieks: ἠώς (ḗōs) = dageraad; καινός (kainós) = nieuw; oftewel de dageraad van het nieuwe) is een tijdperk in de geologische tijdschaal, dat duurde van 56,0 tot 33,9 miljoen jaar geleden (Ma). Het Eoceen volgt op het Paleoceen en wordt gevolgd door het Oligoceen.
Het Tertiair is een geologisch tijdperk dat volgt op het Krijt en wordt opgevolgd door het Kwartair. Het Tertiair duurde van 66,0 tot 2,58 miljoen jaar (Ma) geleden.
Waren er alleen ijstijden in Europa? Nee, ook in Noord-Amerika en Azie.
Nederland kwam op de westrand van het Euraziatische continent te liggen aan de Atlantische Oceaan en lag nu ter hoogte van de Middellandse Zee (ongeveer vijfendertig graden noorderbreedte). Toch schoof ons land nog steeds langzaam naar het noorden.
Nederland lag rond de evenaar en had een vochtig tropisch klimaat, maar tijdens het Vroeg-Carboon en vooral tijdens het laatste deel van het Laat-Carboon zijn de omstandigheden droger geweest. De uitbundige plantengroei in de Carboonmoerassen onttrok grote hoeveelheden kooldioxide aan de atmosfeer.
Nederland in het Eoceen
In het Vroeg-Eoceen was Nederland grotendeels bedekt door zee, alleen Limburg was vasteland. De zeebodem was op veel plaatsen vrij diep (mogelijk zo'n 200 meter) en er werden kleipakketten afgezet.
Het Pleistoceen is in de geologische tijdschaal een tijdvak van 2,58 miljoen (Ma) tot 11,7 duizend jaar (ka) geleden, én tegelijk de serie gesteentes met die ouderdom (in het verleden ook wel het "diluvium" genoemd). Het Pleistoceen is de vroegste of onderste onderverdeling van het Kwartair.
Waar lag Nederland op de wereldbol
In het Paleoceen lag Nederland ten zuiden van de huidige positie, op de westrand van het Euraziatische continent, ongeveer op de hoogte van waar nu Spanje ligt.
Het geologisch tijdperk Kwartair (in België: Quartair) is in de geologische tijdschaal de jongste periode en in de stratigrafische kolom het bovenste systeem. Het Kwartair beslaat de tijdspanne van 2,58 miljoen jaar (Ma) geleden tot heden en is de jongste, bovenste of laatste onderverdeling van de eratheem Cenozoïcum.
Nederland heeft een fascinerende geologische reis gemaakt over de aardbol. Aan het begin van het Paleozoïcum, zo'n 600 miljoen jaar geleden, lag Nederland dicht bij de Zuidpool. Van daaruit is Nederland over de evenaar naar het noorden gereisd (afb. 1 A t/m F).
Het Holoceen begon 11,700 jaar geleden en is het relatief warme geologische tijdvak waarin wij nu leven. Deze periode wordt gekenmerkt door de stijging van de zeespiegel na de laatste ijstijd, als gevolg van het afsmelten van de ijskappen.
Holland betekent Houtland (Holtland of Holdland). Het was waarschijnlijk een gebied rond Leiden. Holtland is een plek waar hout groeide. De naam Holland wordt voor de eerste keer vermeld in 1064.
De Eerste Engels-Nederlandse Oorlog duurde van 1652 tot 1654, de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog van 1665 tot 1667, de Derde Engels-Nederlandse Oorlog vond plaats in de jaren 1672-1674 en de laatste, Vierde Engels-Nederlandse Oorlog werd uitgevochten tussen 1780 en 1784.
Acht graden
De gemiddelde wereldwijde temperatuur lag in de ijstijd rond de 8 graden Celsius. Dat is zo'n zes graden lager dan de gemiddelde wereldwijde temperatuur in de vorige eeuw lag. “Dat klinkt misschien niet als een groot verschil, maar dat is het in feite wel,” aldus Tierney.
Nienke legt uit hoe dat werkt in een razendsnel lesje ijstijd! De laatste ijstijd begon ongeveer 115.000 jaar geleden en eindigde ruim 10.000 jaar geleden. Tussen 115.000 en 130.000 jaar geleden was het klimaat warm. Die periode is vergelijkbaar met nu qua temperatuur.
Nederland is al 250.000 jaar geleden ontdekt, maar niet door één ontdekkingsreiziger. Het is ontdekt door verre voorouders van de mens, vroege Neanderthalers. Zij trokken in kleine groepjes Nederland binnen. Ze woonden niet op één plek, want ze moesten jagen en eten verzamelen om te overleven.
Het klimaat was tijdens het Krijt wereldwijd over het algemeen een stuk warmer dan tegenwoordig. Twee keer koelde het klimaat desondanks duidelijk af, hoewel het nog steeds warmer bleef dan tegenwoordig, gemiddeld rond de 22 graden.
Gesteenten uit het Krijt
Het Krijt is genoemd naar de dikke lagen kalksteen van deze ouderdom in Europa.
Dinobotten worden alleen gevonden in hele oude gesteentelagen van tussen de 230 en 65 miljoen jaar oud. Die lagen vallen binnen drie geologische perioden: de Trias (245 tot 207 miljoen jaar geleden), de Jura (207 tot 146 miljoen jaar geleden) en het Krijt (146 tot 65 miljoen jaar geleden).
Niets of bijna niets heeft de ijstijd overleefd. Er zijn verschillende ijstijden geweest, meestal rekent men 4 grote ijstijden en dus 3 periodes er tussen (de interglacialen) en één er na: het holoceen, de tijd waarin wij leven.
Hoe zag Nederland eruit? Tijdens het maximum lag er boven het noorden van Nederland dus een laag ijs. In de rest van het land, en ook in Noord-Nederland voor en na het maximum, was sprake van een toendraklimaat. Er groeiden geen bomen en grote struiken, maar alleen kleine struikjes, grassen en mossen.