Ouderen die op de ic een delier doormaken, lopen veel kans om binnen enkele jaren te overlijden of dementie te ontwikkelen. Dit schrijven onderzoekers van het AMC in een artikel dat vandaag verschijnt in JAMA (Journal of the American Medical Association).
Een delier is een acute verwardheid en heeft een lichamelijke oorzaak. Het ontstaat door medicatie, uitdroging, ziekte of een infectie. Meestal zijn er meerdere oorzaken tegelijk. Een hoge leeftijd, gebruik van veel verschillende medicijnen, ziekten en ook de dementie zelf verhogen de kans op een delier.
Een delier kan enkele uren, maar ook dagen duren. De verschijnselen kunnen in de loop van de dag erg wisselen. Ze kunnen tegelijk aanwezig te zijn, maar dat hoeft niet. Soms is er overdag niet zo veel van te merken.
Hoe lang een delier duurt, hangt af van de oorzaak. Als de oorzaak bijvoorbeeld een blaasontsteking is, kan die snel worden behandeld. Een delier verdwijnt dan binnen een paar dagen. Bij ouderen (70 jaar of ouder) kan het soms lang duren voordat ze helemaal beter zijn.
Een delier dat niet wordt herkend, kan flinke gevolgen hebben. Zo kunnen er meer complicaties ontstaan, met een langer verblijf in het ziekenhuis als resultaat. Ook is er na het doormaken van een delier een grotere kans op overlijden en op blijvend cognitief verlies en lichamelijke achteruitgang.
Bij een delier is sprake van een plotseling optredende verwardheid die soms gepaard gaat met wisselingen van het bewustzijn. Er is sprake van tijdelijke verwardheid door lichamelijke ziekte. Dit kan enkele uren tot enige dagen of soms langer duren, en gaat bijna altijd over.
Bij een delier raakt iemand in de war. Dit kan onverwachts in een paar uur of in een paar dagen gebeuren. Iemand is verward, praat vaak warrig en kan de aandacht er niet bij houden. Plotseling is het gedrag van uw naaste anders dan u gewend bent: opgewonden en onrustig.
Lichamelijke aandoening vaak oorzaak
Een delier wordt meestal veroorzaakt door een lichamelijke aandoening zoals een infectie, bijwerkingen van bepaalde medicijnen of ontwenningsverschijnselen (van alcohol of drugs). Dit laatste noemt men delier tremens.
Een delirium is een tijdelijke stoornis die soms grote gevolgen kan hebben. Hierbij kan gedacht worden aan toegenomen onrust en kans op vallen, immobiliteit, langere periode van geheugenstoornissen en een langere ziekenhuisopname. Mensen met een delirium weten meestal zelf niet dat ze verward zijn.
Een operatie, een infectie (luchtwegen, urinewegen), stoornissen in de stofwisseling of hormoonhuishouding, maar ook het gebruik van bepaalde medicijnen of een botbreuk kunnen een delier uitlokken. Het plotseling stoppen met alcohol, slaap- of kalmeringsmiddelen of nicotine kan ook tot een delier leiden.
Indeling fases van dementie
Een andere veel gebruikte indeling is de omschrijving van de vier fases van ik-beleving bij dementie; de bedreigde ik of cognitieve fase; de verdwaalde ik of emotionele fase; de verborgen ik of psychomotore fase; de verzonken ik of zintuiglijke ervaring.
Welke patiënten hebben een verhoogd risico op een delier? Een delier kan op elke leeftijd voorkomen maar ouderen, ernstig zieken of patiënten met een opname langer dan 48 uur op de Intensive care (IC) afdeling hebben een hoger risico op het ontwikkelen van een delier.
Acuut optredende verwardheid kan binnen enkele uren tot dagen ontstaan. Meestal als gevolg van lichamelijke problemen, bijvoorbeeld een infectie. Deze vorm van verwardheid wordt ook wel delirium of delier genoemd.
Het delier kan enkele uren tot enkele dagen duren en soms zelfs enkele weken.
Behandeling met medicijnen
Bij verschillende symptomen van delier kunnen medicijnen worden voorgeschreven. Bijvoorbeeld bij angst, hallucinaties, achterdocht of (paranoïde) wanen. Of bij hevige motorische onrust en slaapproblemen. De dosering hangt af van de ernst van de verwardheid en de onrust.
Stil delier (ook wel: apatisch of hypoactief delier)
Kenmerkend is dat iemand niet of niet normaal reageert. Dit ligt aan angst door de waanideeën en hallucinaties. Juist daarom durft iemand niets meer te doen of te zeggen. Een onrustig en stil delier komen soms ook samen bij één persoon voor.
Bij ouderen is een delier meestal het gevolg van een lichamelijke ziekte of het gebruik van geneesmiddelen. Symptomen zijn angst, onrust, veranderd gedrag, wisselend bewustzijn, moeite met concentratie en aandacht en hallucinaties. Familieleden geven vaak aan dat de persoon plotseling veranderd is.
Behandeling van de verschijnselen van het delier
Vaak behandelt een psychiater of geriater (bij een delier bij ouderen) de verschijnselen van een delier. De patiënt kan medicijnen krijgen tegen onrust, waanideeën en hallucinaties. Als het delier over is, zijn de medicijnen niet meer nodig.
Hyperactief (onrustig) delier
Een hyperactief delier is het bekendste. Naast de kernsymptomen zijn dit de andere kenmerken van dit type delier: Onrust (de persoon kan niet stilzitten)
Symptomen zoals desorientatie, wanen en hallucinaties zijn kenmerkend voor beide, al wordt psychose meer gekenmerkt door auditieve hallucinaties en delier door visuele hallucinaties. Tenslotte komt psychose meer voor bij jongere mensen terwijl een delier meer voorkomt bij oudere mensen.
Ook sommige medicijnen kunnen een delier veroorzaken, een operatie of narcose kan ook de oorzaak zijn. Een delier is een ernstige ziekte omdat het kan leiden tot slechter eten en drinken, vallen en gevaarlijk gedrag.
Haloperidol vermindert het effect van natuurlijk voorkomende stoffen in de hersenen, zoals dopamine. Hierdoor onderdrukt het de verschijnselen van een psychose of delirium. De druppels en tabletten werken na enkele uren en hebben ongeveer een halve dag lang effect.
De bijwerkingen van Haldol kunnen bij ouderen veel zwaardere gevolgen hebben. Van Marum: 'De helft van de gebruikers wordt wat verstijfd, waardoor ze moeilijker lopen. Daarnaast is er een toegenomen kans op beroertes, longontstekingen, valaccidenten en vroegtijdig overlijden.