Nog nooit in de geschiedenis waren er zoveel ontheemden op de wereld als op dit moment. Maar liefst 41,3 miljoen personen hadden eind vorig jaar geen eigen huis, blijkt uit een nieuw rapport van het Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC). Natuurrampen, conflicten en gewelddaden zijn de grootste oorzaken.
Dit zijn mensen zonder woning, maar met een inkomen. Volgens brancheorganisatie van maatschappelijke opvang Valente waren er in 2019 ruim 500.000 Nederlanders zonder adres, recentere cijfers zijn er niet. Het gaat dan vaak om mensen die inmiddels zijn overleden of naar het buitenland zijn vertrokken.
"Er zijn minstens 40.000 daklozen in Nederland", zegt Peter Boelhouwer, hoogleraar Woningmarkt aan de TU Delft. "Een deel daarvan kiest daar zelf voor, maar er zitten ook economisch daklozen tussen. Daarnaast wonen ongeveer 60.000 mensen in woningsubstituten, zoals vakantiewoningen en caravans."
Volgens het CBS telde Nederland in 2020 36.000 daklozen, in 2018 zelfs 39.000, ten opzichte van 18.000 in 2009.
Het CBS publiceert jaarlijks een schatting van de omvang van de populatie feitelijk daklozen in Nederland. Daaronder worden verstaan mensen die slapen op straat, in portieken, gebruikmaken van laagdrempelige opvang, of incidenteel van opvang bij vrienden of familie. Op 1 januari 2021 ging het om 32.000 mensen.
Zolang er geen beslag wordt gelegd op een deel van de uitkering, krijgen daklozen 710 euro per maand. Een 'normale' uitkering bedraagt 904 euro. Van die tweehonderd euro extra moeten alle vaste lasten betaald worden.
Relatief veel daklozen verblijven in een van de vier grootste gemeenten (Rotterdam, Den Haag, Utrecht of Amsterdam): 36 procent van alle daklozen was in 2020 in een van deze vier steden te vinden.
Opvanginstanties slaan alarm: ,,Steeds meer mensen lopen risico's: iedereen kan dakloos worden.'' De groep daklozen van 18 tot 30 jaar is in tien jaar tijd zelfs verdrievoudigd. En dat geldt ook voor de groep met een niet-westerse achtergrond.
Dakloze mannen overlijden volgens het onderzoek gemiddeld rond de leeftijd van 47 jaar, vrouwen zelfs op hun 43ste. Dit staat in sterk constrast met de levensverwachting van de gemiddelde westerling, die rond 77 jaar ligt.
Mensen worden dakloos door 'een opeenstapeling van crisissen, onfortuinlijke keuzes en domme pech'. Dit noemt Van Doorn het 'Mattheus-effect', naar Mattheus 13, vers 12: 'Want wie heeft, hem zal gegeven worden en hij zal overvloedig hebben; maar wie niet heeft, ook wat hij heeft, zal hem ontnomen worden.
Nederland kwam door de volgende oorzaken aan het woningtekort: Bankencrisis – Door de bankencrisis van 2008 is er een tekort van bouwpersoneel ontstaan en zijn bouwbedrijven massaal failliet gegaan. Overheid – Voorheen maakte de overheid de beslissingen over huisvesting.
Er is ook steeds minder keuze, wat de prijzen opdrijft. Daarnaast loopt de woningproductie juist achter. Er zouden jaarlijks 90.000 nieuwbouwwoningen bij moeten komen om de achterstand in te halen. De afgelopen jaren zijn de hypotheekregels strenger geworden.
'Bouwen, bouwen, bouwen is niet de oplossing' Record na record werd in 2021 verbroken op de huizenmarkt, ook al zaten we middenin de coronacrisis. Voor veel mensen is een eigen woning onbetaalbaar geworden. Hoe kan het goed komen in 2022?
Momenteel komt het tekort uit op zo'n 279.000 woningen (3,5% van de totale huizenvoorraad), maar over drie jaar zal het gaan om ongeveer 316.000 woningen (3,9% van de totale huizenvoorraad).
Met een woningtekort van bijna 279.000 woningen (3,5% van de voorraad) is de druk op de Nederlandse woningmarkt ongekend hoog. Ondanks de huidige inspanningen van overheid en marktpartijen zal het tekort naar verwachting tot 2024 nog verder oplopen tot 316.000 woningen.
Heeft u geen huis of dreigt u dakloos te worden? Dan kunt u terecht bij de maatschappelijke opvang voor een tijdelijke verblijfplek. Deze opvang biedt ook zorg, begeleiding en praktische hulp.
Dakloos zijn is niet simpelweg het ontbreken van een dak boven je hoofd, maar het wegvallen van een sociaal vangnet en waardigheid. 'Het is heel vernederend om aan te kloppen bij het Leger des Heils en te vragen: “Mag ik misschien hier slapen vannacht?” Dat is heel diep vernederend.
Gebrek aan huisvesting wordt op dit moment gezien als de grootste veroorzaker van dakloosheid. Eenmaal dakloos stapelen problemen zich snel verder op. Schulden nemen toe en alle aandacht van de dakloze gaat dagelijks uit naar overleven en het vinden van een verblijf- en slaapplek.
Alleen met adres een bijstandsuitkering
Alleen met een tijdelijk briefadres kunt u zonder woonadres toch recht op bijstand hebben. Als u geen briefadres krijgt, moet u zich eerst inschrijven in de Basisregistratie Personen (BRP). Pas daarna kunt u een uitkering aanvragen.
Wat blijkt: het uitdelen van gratis woonruimte is een snoeiharde bezuiniging. Ambtenaren van de staat berekenden dat een zwerver op straat 16.670 dollar per jaar kost (zorg, politie, justitie). Een appartement inclusief de begeleiding van een hulpverlener kost daarentegen slechts 11.000 dollar per jaar.
Dit is 50 procent van het netto minimumloon. Er wordt dus tot € 285,62 gekort op de uitkering. Iemand die (tegen zijn zin) op straat verblijft krijgt nog maar 50 procent van het minimumloon. Het is voor dak- en thuislozen overigens erg lastig om te zien hoe de berekeningen zijn gemaakt.
Volgens de wet hebt u alleen recht op een bijstandsuitkering als u ergens ingeschreven staat. Alleen een postadres regelen bij vrienden of familie is dus niet voldoende: u woont dan immers niet op dat adres.
Een meerderheid van de geïnterviewden vindt het betalen van een eigen bijdrage voor de nachtopvang 'redelijk', 'gewenst', 'normaal' of 'logisch' voor daklozen met een inkomen. Het tarief van €5,- en €7,50 wordt als acceptabel beschouwd in vergelijking met de uitkering die daklozen ontvangen.
Ook steeds meer Nederlanders met een baan lukt het niet om een betaalbare woning te vinden, en eindigen op straat. Hoe is dat mogelijk, in een klein en rijk land als Nederland? De snel groeiende dakloosheid is het resultaat van decennialang overheidsbeleid, zegt stadsgeograaf Cody Hochstenbach.
Dak- en thuisloze jongeren hebben grote behoefte aan meer stabiliteit en continuïteit in de hulp en ondersteuning die ze ontvangen. Zoals vaste hulpverleners en netwerk waar de jongere op terug kan vallen. Langdurige ondersteuning is nodig, ook als de jongeren niet langer dakloos zijn.