De bijwerkingen hangen samen met het gebied dat bestraald wordt. Maar er zijn ook een aantal algemene reacties die op kunnen treden, zoals vermoeidheid, meer behoefte aan slaap en minder eetlust. De meeste bijwerkingen verdwijnen enkele weken na de laatste bestraling.
Er is een kleine kans dat er een “bestralings-ontsteking” ontstaat in de long. Als dit optreedt, is het vaak 6-12 weken na de bestralingsbehandeling. Dit kan klachten geven zoals droge kriebelhoest en kortademigheid. Neemt u in dat geval contact op met uw behandelend arts van de afdeling Radiotherapie.
Het komt bijvoorbeeld niet doordat je iets actiefs hebt gedaan, zoals sporten, wandelen of het huishouden. Dit heet chronische vermoeidheid. Het is vermoeidheid die 6 maanden of langer duurt. Soms duurt het zelfs jaren.
Bijwerkingen van bestraling
Sommige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken er weinig van. Veel voorkomende bijwerkingen zijn vermoeidheid, reactie van de huid, slikklachten, droge mond, misselijkheid, hinderlijke slijmvorming, diarree, minder zin in vrijen, onvruchtbaarheid.
Vermijd alcohol, tabak, alle melkproducten, koffie, chocola, frisdranken met cafeïne, vers en gedroogd fruit, noten, zaden, rauwe groenten, alle soorten pasta, sterk gekruid eten, kant en klaar maaltijden. Wees heel zuinig met vet en boter.
Het kan weken duren voordat de vermoeidheid minder wordt. Dat je moe bent voor, tijdens en kort na de behandeling, is heel normaal. De ziekte en de behandeling vragen veel van je lichaam. Ook slecht slapen, weinig bewegen, pijn of een verminderde eetlust kunnen ervoor zorgen dat je moe bent.
Zolang u zich fit genoeg voelt, is er geen enkel bezwaar tegen autorijden. Uiteraard is het niet toegestaan aan het verkeer deel te nemen als u gebruik maakt van medicatie die de rijvaardigheid beïnvloedt, bijvoorbeeld bepaalde pijnmedicatie.
Bestraling en je spieren en gewrichten
Bijvoorbeeld je kaak, schouder, heup of knie. Daardoor kan het gewricht wat stijver worden. Ook spieren in bestraald gebied kunnen wat stijver worden. Soms kun je dan last krijgen van stijfheid en pijn, vooral bij opstarten van bewegingen.
Bestraling zelf doet geen pijn. Ook bestraling van binnenuit (brachytherapie) doet geen pijn. Bestraling kan wel bijwerkingen hebben die pijn doen, bijvoorbeeld darmkrampen of pijn in je mond. Je huid kan na een aantal keren ook gevoeliger worden en soms pijn gaan doen.
Vaak is de misselijkheid na bestraling van korte duur en na enkele uren meestal helemaal verdwenen. Eet of drink een half uur voor aanvang tot een half uur na de bestraling niet. Als u hierdoor een maaltijd of snackmoment mist, dan kunt u deze later op de dag inhalen wanneer u voedsel weer beter verdraagt.
Het aantal bestralingen ligt tussen de 15 en 22 keer. De arts vertelt u hoevaak u bestraald gaat worden. De eerste bestraling vindt ongeveer binnen een week na de CT-scan plaats. Deze tijd is nodig voor het uitwerken van het bestralingsplan.
Bestraling verzwakt het immuunsysteem en laat bij proefdieren een versnelde veroudering van het immuunsysteem zien. Aangezien een niet effectief immuunsysteem bijdraagt aan een verhoogde kans op het krijgen van kanker of uitzaaiingen is dit in feite een ernstige bijwerking.
Ook kan de bestraalde borst roder, warmer en harder gaan aanvoelen dan de andere borst. Uiteindelijk kan het weefsel in uw borst verharden waardoor deze van vorm verandert. U kunt pijnscheuten of een zeurende pijn gaan ervaren, die matig reageert op pijnstillers. Soms kunnen de ribben pijn gaan doen.
Maar omdat radiotherapie ook gezonde cellen beschadigt, is er een risico dat er opnieuw kanker ontstaat (het gaat hierbij niet om terugkeer van de oorspronkelijke tumor of uitzaaiingen daarvan).
Toen er tijdens COVID-19 minder capaciteit was in ziekenhuizen en het beter was dat mensen met een kwetsbare gezondheid zoveel mogelijk thuis bleven, zijn sommige centra vijf bestralingen gaan geven, in plaats van vijftien. Dat dit net zo goed werkt, is onderzocht in het Fast Forward-onderzoek.
Werk je tijdens de behandeling, let dan goed op de signalen van je lichaam. Vraag niet te veel van jezelf en neem op tijd rust. Wanneer je doorwerkt is er vaak meer mogelijk dan je denkt. Bespreek met je werkgever en de bedrijfsarts wat jij nodig hebt om (deels) te kunnen blijven werken.
De eerste bestraling duurt meestal 15 minuten, omdat de juiste instellingen bepaald moeten worden. De volgende bestralingen duren 5-10 minuten per keer. De totale periode dat u wordt behandeld verschilt per aandoening. Dit kan variëren van een eenmalige bestraling tot een periode van meerdere weken.
Iedereen die gebruik maakt van zorg in Nederland, betaalt in 2021 eerst €385,00 zelf. De overige kosten van uw bestralingsbehandeling worden vergoed vanuit de basisverzekering.
Na een paar weken kunt u uw huid ook insmeren met uw eigen crème. Ook na verloop van tijd blijft uw bestraalde huid kwetsbaar. Wees daarom voorzichtig met zonlicht. Gebruik voor uw bestraalde huid een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor, bijvoorbeeld factor 40 of 50.
Leverontsteking door alcohol tijdens de behandeling kan de nevenwerkingen doen toenemen. Sommige chemotherapeutica en bestraling ter hoogte van hoofd, hals en borst kunnen het mondslijmvlies doen ontsteken (ook stomatitis of mucositis genoemd). Dan kan alcohol de mond irriteren en de ontsteking doen toenemen.
Wel is het verstandig om het eerste jaar na de bestraling zeker niet onbeschermd te zonnen: blijf in de schaduw, bedek je huid, en gebruik op de delen die je niet kunt bedekken een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor.
Meestal duurt de behandeling tussen de 2 en 7 weken, met 4 of 5 bestralingssessies per week. Soms zijn 1 of enkele bestralingssessie(s) al voldoende. De bestralingsarts (radiotherapeut-oncoloog) bepaalt aan het begin van de behandeling hoeveel bestralingen je krijgt.
Bij palliatieve behandelingen kan met een beperkt aantal bestralingen vaak al een vermindering van de klachten worden bereikt. Het aantal ligt hierbij meestal tussen één en tien behandelingen. Bij bestraling voor pijnbestrijding bij uitzaaiingen naar het bot bijvoorbeeld is één bestraling vaak al voldoende.
Bestraling is belangrijk bij de behandeling van borstkanker. U krijgt bijvoorbeeld na een borstsparende operatie bijna altijd bestraling. Maar we bestralen u soms ook als we de borst weghalen. Of als er uitzaaiingen zijn in uw lymfklieren.