Summatief evalueren gaat om een eindoordeel, vaak in de vorm van een cijfer. Het schoolexamen is dus bij uitstek een summatieve beoordeling. Toch kan de summatieve beoordeling van een opdracht goed samengaan met formatieve beoordeling of evaluatie.
Het geven van feedback blijkt een van de meest invloedrijke factoren om de leerprestaties van leerlingen te verbeteren. Formatieve feedback is informatie die wordt gecommuniceerd naar de leerlingen die bedoeld is om het gedrag te veranderen om het leren te verbeteren.
Formatief toetsen is erop gericht om cursisten feedback te geven om het leerproces te versterken. Formatieve toetsen worden daarom vaak halverwege een cursus afgenomen, zodat er voor de rest van de cursus bijgestuurd kan worden. Het draait hier dus vooral om het geven van feedback om te groeien.
Formatieve evaluatie kan bijdragen aan betere leerprestaties, hogere motivatie en meer eigenaarschap van leerlingen. Cruciale elementen hierbij zijn de focus op groei en ontwikkeling, het zinvol inzetten van diverse vormen van toetsing op meerdere momenten tijdens het leerproces, en het geven en krijgen van feedback.
1. “Deze toets is formatief, dus je krijgt geen cijfer.” Een formatieve toets is bedoeld om leerlingen inzicht te geven in waar zij staan en hoe zij verder komen. Dit staat los van het feit of zij een cijfer krijgen voor de toets, sterker nog: een cijfer kan veel inzicht geven in waar een leerling staat.
Bij summatief toetsen draait het voornamelijk om slagen of zakken, terwijl het bij formatief toetsen vooral draait om de feedback die de leerling na de toets ontvangt om verder te kunnen groeien. Op dit moment is formatief toetsen nog ondenkbaar op weg naar het centraal school examen.
Vaardigheden van leraren die bijdragen aan de effectiviteit van formatieve toetsing zijn: bedreven in toetsafname en interpretatie, feedback kunnen geven, samenwerken en het betrekken van leerlingen bij het toetsproces. Een actieve rol van leerlingen draagt bij aan een hogere motivatie en betere prestaties.
De leerling gaat leren. Met formatieve toetsen bepaal jij regelmatig in hoeverre hij zijn leerdoelen heeft behaald. Met de informatie die jij krijgt van een formatieve toets, geef je de leerling feedback. Je bespreekt wat er nu goed gaat en beter kan.
Formatief handelen helpt met bijsturen in het leerproces om ervoor te zorgen dat alle leerlingen goed voorbereid zijn op het moment waarop zij kunnen laten zien dat zij zich de leerstof duurzaam eigen hebben gemaakt.
Een summatieve toets is een toets die helpt om beslissingen te nemen over zakken of slagen. De toets is dan een selectiemiddel. Een summatieve toets is bijvoorbeeld een tentamen waarvan het resultaat meetelt voor een eindcijfer of een toets waarmee iemand wordt toegelaten tot een bepaald soort vervolgonderwijs.
Een proefwerk, ook repetitie genoemd, is een meestal schriftelijke toets waarmee wordt beoordeeld of een leerling de leerstof beheerst. Een toets die kleiner is dan een proefwerk en die minder zwaar meetelt voor het rapport, wordt wel een schriftelijke overhoring genoemd.
Een toetsmatrijs is een handig hulpmiddel om valide te toetsen, dat betekent: precies datgene toetsen wat je inhoudelijk moet toetsen. Een toetsmatrijs zorgt er voor dat een examen representatief is voor wat je bij de studenten wil bereiken met het opleidingsonderdeel.
Kort samengevat wordt in een portfolio-assessment getoetst of de student in kenmerkende en kritische beroepscontexten professioneel handelt volgens het vereiste gedrag en gewenste niveau. Dat gebeurt aan de hand van bewijs dat de student hiervoor aanlevert in een portfolio.
Toetstaken Een toetstaak is een item of opdracht binnen een toets waarmee studenten worden uitgedaagd hun kennis en vaardigheden te tonen. Toetsen Een toets is een meetinstrument dat in het onderwijs wordt ingezet om na te gaan of de doelen van onderwijs door studenten worden en zijn bereikt.
Er is alleen sprake van formatieve toetsing wanneer de resultaten worden gebruikt voor het geven van feedback en/of het aanpassen van de instructie. Een toets is niet per definitie formatief of summatief. Het gaat erom hoe de toetsresultaten gebruikt worden, met andere woorden; de functie van de toetsresultaten.
Cijfers zijn niet alleen maar slecht. Met een cijfer maak je de balans op van het leren; kennis is op deze manier meetbaar. Niet alleen voor leerlingen, maar ook voor jou als docent. Je kunt er namelijk uit opmaken of je lessen en instructies duidelijk zijn.
Formatief evalueren geeft leerlingen en leerkrachten inzicht in het leerproces. Het is een cyclisch proces, dat je flexibel kunt inzetten op verschillende momenten in de les en het leerproces. Deze vorm van evaluatie maakt de voortgang van de leerling zichtbaar.
Onderzoek laat zien dat evalueren om te leren een positieve invloed heeft op de motivatie en zelfregulering van leerlingen. Van motivatie en zelfregulering is bekend dat ze leiden tot betere leerprestaties van leerlingen.
Leerlingen die hun eigen leerprocessen kennen en reguleren, hebben meer succes op school dan leerlingen die dat minder doen. Evalueren om te leren (assessment for learning) is een krachtige onderwijsaanpak die leerlingen leert hun eigen leerprocessen te reguleren.
Formatief handelen geeft studenten en jou een beter zicht op het leerproces: hebben de studenten de leerdoelen bereikt? Daarbij levert het je uiteindelijk tijdswinst op; studenten die de leerdoelen hebben bereikt presteren beter op summatieve toetsen waardoor het nakijken sneller gaat.
Onder formatief handelen worden alle activiteiten verstaan die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen (Black & William, 2008).