De rechter onderzoekt wat er precies aan de hand is, hij kijkt naar alle informatie die hij daarvoor krijgt en wat erover in de wet en andere rechtsbronnen staat. Op basis daarvan doet hij een uitspraak. Iedereen moet zich aan die uitspraak houden.
Rechter: onderzoekt de aard van het conflict, doet uitspraak over de kwestie en bepaalt de strafmaat.
Rechters hebben het laatste woord bij conflicten, overtreding van regels of een misdaad. Ze beslissen of iemand de wet heeft overtreden of schuldig is aan een misdrijf. In hun vonnis leggen ze een passende maatregel of straf op. Het oordeel van de rechter is bindend.
Meestal begint een strafzaak bij de politie. De officier van justitie besluit vervolgens wel of niet te vervolgen. Bij vervolging doet de rechter een uitspraak (vonnis). In het strafrecht geldt dat de verdachte onschuldig blijft totdat het tegendeel is bewezen.
Algemeen geaccepteerd is (gelukkig) dat men de rechter in de rechtbank aanspreekt met mijnheer of mevrouw (de rechter). Maar ook daar zijn uitzonderingen op: zijn er meer rechters, dan spreekt men de voorzitter aan met mijnheer/mevrouw de voorzitter.
Een griffier en een rechter zijn in elke rechtszaak aanwezig. Een officier van justitie alleen als het om strafrecht gaat. En een advocaat alleen als dat nodig is. De rechtszaal ziet er dus anders uit als er een scheiding wordt behandeld dan wanneer er iemand verdacht wordt van een misdrijf.
Een rechtszaak start met een dagvaarding. Dit is een brief aan de rechter waarin staat wat het conflict is en wat de ene partij van de andere partij eist (vordert). Goed om te weten: wanneer u een rechtszaak start doet u dit in een dagvaardingsprocedure via de rechtbank.
De kosten voor een procedure bij civiele zaken en bestuursrechtelijke zaken betaalt u meestal zelf. Behalve als de rechter beslist dat de verliezende partij deze kosten betaalt. Een strafzaak kost u geen geld. Maar het kost wel geld als u een advocaat inschakelt.
De Hoge Raad is de hoogste rechter en kan besluiten dat een rechtszaak over moet. De Hoge Raad kan ook besluiten dat een rechtszaak heropend moet worden (herziening).
Om als rechter op de arbeidsmarkt binnen te komen is erg lastig, omdat hiervoor de RAIO opleiding (Rechterlijk Ambtenaar in Opleiding) gevolgd moet worden. Voor deze opleiding worden zeer hoge eisen gesteld en er zijn slechts weinig plaatsen beschikbaar.
Alhoewel de president feitelijk de 'baas' is, kan hij geen andere rechters ontslaan en heeft hij geen invloed op beslissingen van andere rechters. De president houdt zich hoofdzakelijk bezig met het uniformeren van de rechtspraak binnen zijn rechtbank.
De wettelijke leeftijdsgrens van 70 jaar voor ontslag van rechterlijk ambtenaren is een passend en noodzakelijk middel om 2 legitieme doelen te behalen: het waarborgen van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en het bevorderen van de doorstroming binnen de rechterlijke organisatie.
Iedereen die rechter wil worden, moet eerst Nederlands recht studeren aan een universiteit. Daarna kan je het beste eerst een ander beroep kiezen waarin je werkervaring opdoet. Want je moet minstens 2 jaar ervaring buiten de rechterlijke organisatie hebben voordat je aan de rechtersopleiding kunt beginnen.
De Rechtspraak wordt per zaak betaald. Voor elk vonnis dat een rechter uitspreekt, betaalt de minister van Justitie en Veiligheid een bepaald bedrag. Dus hoe meer vonnissen rechters produceren, des te meer geld krijgt de Rechtspraak, en omgekeerd.
Een procedure bij de rechtbank duurt in de regel zes tot acht maanden. Soms kan het echter langer duren, bijvoorbeeld omdat uitgebreide bewijslevering nodig is. Dat is het geval wanneer er getuigenverhoren moeten plaatsvinden, of deskundigenonderzoeken. In dat geval is een jaar tot anderhalf jaar geen uitzondering.
Een rechter kan schriftelijk of mondeling uitspraak doen. De uitspraak wordt schriftelijk vastgelegd en ondertekend door de rechter(s) (bij zaken bij de politierechter volgt alleen een aantekening van de mondelinge uitspraak).
Als u de eisende partij bent dan moet u, als het een dagvaardingszaak is, deurwaarderskosten betalen voor het betekenen van de dagvaarding. Die kosten bedragen ongeveer € 100,- inclusief BTW. Als u de procedure wint moet uw wederpartij die kosten aan u vergoeden.
Recht op rechtspraak
Een rechter mag geen recht weigeren. Iedereen in Nederland, die vindt dat hij niet eerlijk is behandeld of niet heeft gekregen waar hij recht op heeft, heeft recht op een oordeel van een rechter. Een burger kan zich laten bijstaan door een advocaat.
De regering benoemt de rechters en de procureur-generaal bij de Hoge Raad. Zij blijven hun hele leven rechter en procureur-generaal.
Officieel noemt men een rechter in het arbeidshof een "raadsheer". Net zoals in de arbeidsrechtbanken zetelen er in het arbeidshof naast de eerste voorzitter en de raadsheren (beroepsrechters), ook lekenrechters. Die lekenrechters worden "raadsheren in sociale zaken" genoemd.
Constitutionele toetsing door de rechter houdt in dat de rechter toetst (of mag toetsen) of wetten al dan niet in overeenstemming zijn met de Grondwet. Het huidige artikel 120 van de Grondwet bepaalt dat de rechter niet mag beoordelen of wetten en verdragen in strijd zijn met de Grondwet.
Bij het doen van een uitspraak kijkt de rechter naar de wet, de feiten (wat is er precies aan de hand), persoonlijke omstandigheden en verklaringen van deskundigen en getuigen.
Dat kan verschillende oorzaken hebben: de rechter moet de zaak goed bestuderen, overleggen met collega's, of de werkdruk is zodanig dat de uitspraak om die reden op zich laat wachten.