Wees eerlijk en duidelijk
Mensen met een psychose kunnen veel achterdocht en wantrouwen ervaren. Wees zo eerlijk mogelijk, vertel met wie je contact hebt opgenomen en wat je hebt gezegd (bijvoorbeeld: 'Ik heb net met je psychiater gesproken omdat ik me zorgen om je maak'). Vertel wat je gaat doen en waarom.
Heel vaak zal iemand die last heeft van een psychose hier niet over willen praten en geen hulp willen. Dan mag je zelf hulp gaan zoeken. Ga naar de huisarts, vertel wat er aan de hand is, en vraag om een verwijzing naar een deskundige.
Deze externe factoren zijn bijvoorbeeld: leven onder stress of ingrijpende gebeurtenissen (zoals een groot verlies).Wanen kunnen ook worden veroorzaakt door drugs of bijvoorbeeld een lichamelijke aandoening als dementie. Deze oorzaken moeten we eerst uitsluiten voordat we kunnen spreken van een waanstoornis.
Verschillende soorten wanen
Bij hallucinaties hoort, ziet, voelt, proeft of ruikt iemand dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Bij wanen komen de gedachten van iemand niet overeen met de werkelijkheid. Mensen met wanen kunnen het besef van realiteit helemaal verliezen en allerlei ideeën 'in hun hoofd halen'.
De behandeling van wanen gebeurt met antipsychotische medicatie. Ongeveer de helft van de patiënten is daarbij gebaat en de groep met blijvende symptomen wordt aanvullend behandeld met cognitieve gedragstherapie.
Hoelang duurt een psychose? Een psychotische periode duurt meestal weken tot maanden. Sommige mensen krijgen één keer een psychose terwijl anderen vaker een psychotische periode doormaken. Een psychose komt het meest voor bij mensen tussen de 16 en 30 jaar.
Wanen of waanbeelden zijn verkeerde gedachten of ideeën over gebeurtenissen in de realiteit. Deze wanen komen niet overeen met de werkelijkheid, maar iemand met een psychose gelooft hier heel sterk in. Voor die persoon is die waan werkelijkheid geworden, hoe vergezocht ook.
Paranoia (Grieks: para, naast; nous, verstand), achtervolgingswaan(zin) of het syndroom van Kraepelin is een overmatige achterdocht. In pathologische vorm is paranoia het gevoel in de gaten gehouden, achtervolgd of bedreigd te worden, zonder dat zoiets daadwerkelijk het geval is.
Bij bizarre wanen staan de waanideeën te ver van de realiteit af. Een voorbeeld is een patiënt die denkt dat hij een implantaat in zijn hersenen heeft waardoor men zijn gedachten kan afluisteren. Bij bepaalde identificatiesyndromen is het soms niet eenvoudig een grens tussen niet-bizar en bizar te vinden.
Gedrag waar je op kan letten zijn: nieuwe/toegenomen concentratieproblemen, slaapproblemen, gejaagdheid of onrust, opvliegendheid, maar ook problemen met voeding of gebruik van alcohol of drugs. Reacties en emoties. Wanneer we (even) niet lekker in ons vel zitten, merk je dat aan de manier waarop we ons uiten.
Onstaan. In de meeste gevallen ontstaat een psychose niet plotseling, maar is er sprake van een aanlooptijd waarin het gedrag verandert. Een psychose kan gevaarlijk zijn door onverantwoordelijk gedrag, agressie en zelfverwaarlozing.
Iemand met een psychose ervaart vaak veel verwarring en innerlijke onrust, communiceer daarom duidelijk en ondubbelzinnig. Laat diegene in een psychose zijn of haar verhaal doen; stel niet te veel vragen maar luister vooral. Ga wandelen als dat prettig wordt gevonden, liefst in een natuurlijke omgeving.
Iemand met een psychose ziet of hoort soms dingen die er niet zijn (hallucinaties) en heeft bepaalde ideeën die niet kloppen (wanen). Iemand kan bijvoorbeeld stemmen horen of erg achterdochtig zijn. Een psychose heeft veel invloed op het dagelijks leven, bijvoorbeeld in relaties, sociale contacten, werk of studie.
Een opeenstapeling van ingrijpende en stressvolle gebeurtenissen kan een psychose uitlokken als je hier gevoelig voor bent. Denk aan een traumatische ervaring uit je kindertijd, seksueel misbruik, geweld en acute stressvolle gebeurtenissen. Ook drugsgebruik kan een oorzaak van een psychose zijn.
Een behandeling voor een paranoïde persoonlijkheid is vaak gericht op de aspecten die contact met anderen vermoeilijken. Denk aan een focus op wantrouwen, afstandelijkheid en angst.
Mensen met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis kunnen heel bedreigend overkomen wanneer zij eenmaal overtuigd zijn van een vermeend onrecht dat hen is aangedaan. De grens met ernstige psychiatrische ziekten is dan moeilijk te onderscheiden en deskundige hulp is aangewezen.
Mensen komen tijdens een psychose voor buitenstaanders vaak wel verward over, maar er is meestal niks mis met het bewustzijn en het geheugen. Zaken worden dus vaak zeer goed herinnerd.
Als je een psychose hebt, verwerken je hersenen de prikkels anders, het netwerk in je hersenen is verstoord en uit zijn evenwicht. Ook neurotransmitters (zoals dopamine, glutamaat en GABA) zijn uit hun evenwicht, het dopaminesysteem is bijvoorbeeld heel actief.
Schizofrenie is een ziekte waarbij iemand kwetsbaar is voor het krijgen van psychoses. Vaak heeft iemand problemen met informatieverwerking en toont negatieve symptomen, zoals weinig spreken, weinig initiatief tonen, of weinig energie hebben.
Soorten wanen
Betrekkingswaan – ervan overtuigd zijn dat gebeurtenissen, mensen en voorwerpen een speciale betekenis voor je hebben. Vervolgingswaan – je bedreigd voelen en achterdochtig zijn. Grootheidswaan – geloven dat je een bepaald uitzonderlijk talent hebt of dat je een machtige positie bekleedt.
Atypische antipsychotica, ook wel antipsychotische middelen genoemd, regelen in de hersenen de hoeveelheid dopamine en serotonine, natuurlijk voorkomende stoffen. Hierdoor nemen wanen, hallucinaties en hevige onrust af. Voorbeelden zijn cariprazine, clozapine, olanzapine, quetiapine, risperidon en sulpiride.
Een psychose zonder medicatie kan binnen een week weg zijn of een jaar of langer aanhouden. Er is geen precies antwoord op te geven, behalve dat je ook zonder medicatie uit de psychose kan komen. Het is over het algemeen niet zinvol om iemand te proberen overtuigen dat anderen zijn ideeën niet hebben.