Om de ontketening van een revolutie in de Nederlanden te vermijden stemt Koning Willem II van de een op de andere dag ermee in dat de koning minder macht krijgt en het volk juist meer. De bijpassende Grondwet van 1848, opgesteld door Johan Rudolph Thorbecke, wordt ook wel gezien als het begin van onze democratie.
In 1798 kreeg Nederland zijn Staatsregeling voor het Bataafsche Volk waarin vrijheid, gelijkheid en broederschap - de beginselen van de Franse Revolutie - voorop stonden. Deze eerste Nederlandse grondwet telde maar liefst 308 artikelen.
De eerste Grondwet na herstel van de onafhankelijkheid kwam op 29 maart 1814 tot stand, op basis van een door een commissie onder leiding van Van Hogendorp op 2 maart 1814 aangeboden ontwerp. Sindsdien is de Grondwet regelmatig en soms zeer ingrijpend veranderd.
De oudste nog geldende grondwet ter wereld is die van de Verenigde Staten uit 1789. De strijd om de tweede plaats wordt nipt door Nederland gewonnen; we waren er in 1814 zo'n anderhalve maand eerder bij dan de Noren.
Voorbeelden van landen zonder geschreven grondwet zijn het Verenigd Koninkrijk en Israël. Het constitutioneel recht ligt daar vast in wetten, gewoontes en rechtspraak. Het Verenigd Koninkrijk was een van de eerste landen met een (zij het beperkte vorm van) grondwet. Dat is de Magna Carta uit 1215.
Het Statuut voor het Koninkrijk vormt sinds 1954 een overkoepelend document van een hogere orde dan de Grondwet. Met het statuut staan Aruba, Curaçao, Nederland en Sint Maarten als gelijke landen binnen het Koninkrijk. De Grondwet dient het Statuut in acht te nemen.
De Grondwet dateert uit 1814. In de tijden daarvoor is het recht dus op een andere wijze geregeld. In de middeleeuwen heeft de absolute vorst nog de macht in handen en hoeft deze zich niet aan te wetten houden.
De Grondwet legt de grondrechten van burgers vast. Ook staan in de wet regels voor de inrichting van de Nederlandse staat.
Inhoudelijk ligt de basis van de huidige Nederlandse Grondwet in de Grondwet van de Bataafse Republiek van 1798. Sindsdien hebben er een groot aantal grote en kleine herzieningen plaatsgevonden. De laatste grote wijziging dateert van 1983. Men spreekt nu dan ook van de 'Grondwet van 1983'.
- aanduiding voor de macht die bevoegd is de grondwet vast te stellen c.q. te wijzigen. Dit is: de gewone wetgevende macht (regering in samenwerking met Staten-Generaal), gevolgd door verkiezingen, gevolgd door de nieuwe wetgevende macht.
De belangrijkste wet van Nederland. In 1848 ondertekent Willem II een Grondwet die zijn koninklijke macht sterk inperkt. Minder macht voor de koning en meer macht voor kabinet en parlement: de Grondwet van 1848 wordt het begin van de Nederlandse democratie genoemd.
De Grondwet telt acht hoofdstukken. Artikel 5.2 van het Statuut van het Koninkrijk bepaalt dat de Grondwet de bepalingen daarvan in acht neemt. De tekst en de indeling van de huidige Grondwet is grotendeels in 1983 tot stand gekomen.
Nederland (met de bijzondere gemeentes Bonaire, St. Eustatius en Saba) heeft een Grondwet, Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben hun eigen Staatsregeling (Grondwet). De grondrechten in de Staatregelingen zijn belangrijk en gelden voor elke burger.
De Grondwetsherziening van 1848 legde de basis voor het huidige stelsel van parlementaire democratie. De macht van de koning werd ingeperkt. De koning was niet langer verantwoordelijk voor het beleid, maar de ministers. De Tweede Kamer kreeg meer invloed en wordt sindsdien bovendien rechtstreeks gekozen.
De oudste wet die sec voor Nederland gold, was de Grondwet van 1798, de 'Staatsregeling voor het Bataafsche Volk'.
Het aantal wetten en regels is de afgelopen tien jaar met ongeveer duizend toegenomen. Per 1 januari 2019 bedroeg het totale aantal regelingen 9.834.
De Belgische Grondwet (gecoördineerd op 17.2.1994) is een geschreven Grondwet, die meer dan 200 artikelen bevat.
Geen absolute vrijheid
De verschillende vrijheden en rechten zijn niet absoluut: een burger kan niet onbeperkt zijn gang gaan. Er bestaat bijvoorbeeld vrijheid van godsdienst, maar dat betekent niet dat een burger overal en altijd zijn geloof vrij kan uitoefenen.
Iedere beperking zal een schending van de grondrechten opleveren. Het grondrecht bevat een beperkingsclausule. De overheid is nu bevoegd te beperken.
In totaal staan er 30 rechten beschreven in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, een document dat in 1948 door de Verenigde Naties werd ondertekend.
De regering of 1 of meer leden van de Tweede Kamer dienen een voorstel tot grondwetswijziging in. De Tweede en Eerste Kamer nemen dit wetsvoorstel in 1e lezing aan met een gewone meerderheid. Dit heet ook wel de 'overwegingswet' of de 'verklaringswet'. De Tweede Kamer wordt ontbonden en er worden verkiezingen gehouden.
In het nationaal archief in Den Haag ligt 1000 jaar geschiedenis opgeslagen. Onze allerbelangrijkste wet wordt daar ook bewaard. De Grondwet.
Willem II, Prins van Oranje-Nassau, is van 1840 tot 1849 Koning der Nederlanden, Groothertog van Luxemburg en Hertog van Limburg. Beeld: E. Boeijinga Koning Willem II, geschilderd door Jan Adam Kruseman, 1842, olieverf op doek. Willem wordt op 6 december 1792 geboren in 'Het Oude Hof' in Den Haag.