Veel voorkomende literaire thema's zijn bijv. een onvervulde liefde, het opgroeien tot volwassenheid, de dood of de vergankelijkheid e.d. Het thema zou je de herformulering van het grondmotief van een literair werk kunnen noemen.
Een aantal voorbeelden van thema's: liefde, gelijkwaardigheid, religie, gezondheid, culturen, ouderdom, kinderwens, vrouwenrechten, familiesystemen, marketing, management, klimaatproblematiek, psychologie, specifieke werkvelden, pesten, mantelzorg, spiritualiteit, financiën, oorlog… et cetera.
Het thema van een literair werk is datgene — een indruk, een gezichtspunt, een levensvisie — wat als grote lijn in het werk naar voren komt. Dat thema kan expliciet worden genoemd en uitgedragen, en dan valt het te vergelijken met een boodschap.
Elk persoon kan een ander thema zien in een boek en boeken kunnen ook meerdere thema's hebben. Wat blijft is dat het thema meerdere keren in het boek naar voren komt. Heel erg vroeger was het heel duidelijk wat het onderwerp van een boek was. Een voorbeeld is Klucht van de koe van Bredero.
Hoe ga je dan te werk? Vaak kun je het onderwerp al vinden zonder de tekst in zijn geheel te lezen . Je kunt kijken naar de titel, de eerste alinea, de tussenkopjes en de plaatjes. Meestal heb je dan al een goed beeld van waar de tekst over zal gaan en kun je dit in één of enkele woorden beschrijven.
Wanneer je in het boek dan terugleest dat een personage zo heerlijk op een bankje zit, dan kan dat het motief zijn om terug te denken aan het thema: die herinnering van vroeger. Het is dus goed om deze twee van elkaar te onderscheiden. Een motief is vaak een aanleiding tot en dus niet het thema.
Een verhaal kan meerdere thema's bevatten, zeker wanneer je deze tweede betekenis aanhoudt. Niet alleen kan het bijvoorbeeld twee centrale thema's tegelijk behandelen, maar het thema van een verhaal verschilt ook afhankelijk van de interpretatie van de lezer.
Een genre is een categorie en een thema een onderwerp.
Het thema van een zin is een vooral in de functionalistische taalkunde gebruikte term voor een zinsdeel waar het in de rest van de zin min of meer om draait. Als zodanig wordt dit zinsdeel onderscheiden van het rhema, de rest van de zin, namelijk datgene wat over het thema wordt 'uitgezegd'.
Het content thema is een bundeling van informatie – geclusterde content in diverse mediavormen – waarmee jij jouw doelgroepen laat zien wat je weet, kunt, doet en hebt meegemaakt.
Om het thema te bepalen moet je ontdekken op welke manier personages, gebeurtenissen en ruimtes met elkaar te maken hebben. Ook uit de afloop van een verhaal kun je soms afleiden wat het thema is. Terugkerende aspecten hebben vaak met het thema te maken. Zo'n terugkerend aspect in een verhaal heet een motief.
Motto Soms bevatten romans een motto: dit staat dan in de vorm van een klein tekstfragment voor in het boek (een citaat uit een gedicht, een andere roman of een songtekst). Een schrijver neemt een motto natuurlijk niet zomaar op; hij of zij vindt deze woorden toepasselijk en veelzeggend voor zijn eigen verhaal.
Begrip uit de verteltheorie ter aanduiding van de locatie, de plaats waar of de omgeving waarin de handeling of geschiedenis van een literair werk zich afspeelt. Deze kan op meer impliciete of expliciete wijze worden opgeroepen.
De genres waarin de literatuur wordt opgedeeld zijn zeer talrijk. Men onderscheidt in de praktijk hoofdgenres (lyriek, epiek, dramatiek), subgenres (roman, novelle, verhaal, sonnet, kwatrijn e.d.) en historisch bepaalde genres (dageraadslied, ridderroman, klassiek blijspel e.d.).
In de context van het onderwijs onderscheiden we negen genres: vertelling, verhaal, verslag, beschrijving, procedure, verklaring, beschouwing, betoog en respons. In de verwoording van het sociale doel zijn doorgaans een aantal stadia te onderscheiden.
Een motief in literatuur is een herhaaldelijk terugkerend element. We herkennen het omdat het ook in andere verhalen voorkomt (bijv. driehoeksverhoudingen, generatieconflicten) of omdat het binnen hetzelfde verhaal meermalen voorkomt (bijv. een voorwerp, een lied, een kleur, een bepaalde handeling, een gevoel).
Wat is het meervoud van thema? Het meervoud van thema is 'thema's'. Eén thema, twee thema's.
Het zijn oerverhalen die we meteen herkennen. Ze resoneren. Ze bevatten vaak iets verrassends. En ze gaan over universele thema's: diepere waarheden die we allemaal herkennen.
Misschien is angst daarom ook een literaire emotie bij uitstek. In de hele letterkundige geschiedenis is angst een terugkerend thema.
Met 'motief' wordt meestal verwezen naar een (deel van een) melodie, maar een motief kan bijvoorbeeld ook puur ritmisch zijn. Een bekend voorbeeld is het popnummer We Will Rock You van Queen; het melodieloze ritmische motief 'BOOM-BOOM-BAP' vormt de basis van deze pophit.
Wat is storytelling? Een verhaal heeft een vaste opbouw. Er zijn altijd vier elementen: een hoofdpersoon met een probleem, een zoektocht met een worsteling, een wending met een aha-moment en het inzicht of het resultaat. En vervolgens kan het verhaal ook doorverteld worden.
Als je de belangrijkste gebeurtenissen kort, zakelijk en chronologisch weergeeft, noem je dat de fabel (ook wel story genoemd). Het sujet is een korte weergave van het verhaal in de volgorde (wel of niet chronologisch) zoals de schrijver dat heeft opgeschreven.
Een motto (vaak een citaat of tekstfragment voor in het boek) geeft de bedoeling van het boek weer. Lang niet elk boek heeft een motto. Een motto is niet hetzelfde als een opdracht.