Een waandenkbeeld of kortweg een waan is een psychische ervaring die iemand heeft, die niet overeenstemt met de werkelijkheid. De patiënt is er van overtuigd dat het waar is wat hij denkt, hoort, voelt of ziet, maar er is geen daadwerkelijke zintuigelijke prikkel; het is dus niet echt.
Verschillende soorten wanen
Bij hallucinaties hoort, ziet, voelt, proeft of ruikt iemand dingen die er in werkelijkheid niet zijn. Bij wanen komen de gedachten van iemand niet overeen met de werkelijkheid. Mensen met wanen kunnen het besef van realiteit helemaal verliezen en allerlei ideeën 'in hun hoofd halen'.
Deze externe factoren zijn bijvoorbeeld: leven onder stress of ingrijpende gebeurtenissen (zoals een groot verlies).Wanen kunnen ook worden veroorzaakt door drugs of bijvoorbeeld een lichamelijke aandoening als dementie. Deze oorzaken moeten we eerst uitsluiten voordat we kunnen spreken van een waanstoornis.
Wanen of waanbeelden zijn verkeerde gedachten of ideeën over gebeurtenissen in de realiteit. Deze wanen komen niet overeen met de werkelijkheid, maar iemand met een psychose gelooft hier heel sterk in.
Bij een waanstoornis heb je geen last van andere kenmerken van een psychose, zoals hallucinaties. Je kunt meestal wel je werk blijven volhouden. Een waanstoornis kan jarenlang duren.
De behandeling van wanen gebeurt met antipsychotische medicatie. Ongeveer de helft van de patiënten is daarbij gebaat en de groep met blijvende symptomen wordt aanvullend behandeld met cognitieve gedragstherapie.
Een psychose begint vaak met niet-specifieke klachten. Iemand verandert bijvoorbeeld in zijn gedrag, lijkt niet langer geïnteresseerd in sociale contacten en wordt minder actief. Vervolgens wordt hij bijvoorbeeld achterdochtig, hoort stemmen, hallucineert en kan niet meer helder denken.
Soorten wanen
Betrekkingswaan – ervan overtuigd zijn dat gebeurtenissen, mensen en voorwerpen een speciale betekenis voor je hebben. Vervolgingswaan – je bedreigd voelen en achterdochtig zijn. Grootheidswaan – geloven dat je een bepaald uitzonderlijk talent hebt of dat je een machtige positie bekleedt.
Hoelang duurt een psychose? Een psychotische periode duurt meestal weken tot maanden. Sommige mensen krijgen één keer een psychose terwijl anderen vaker een psychotische periode doormaken. Een psychose komt het meest voor bij mensen tussen de 16 en 30 jaar.
“Dat heeft te maken met de plasticiteit van het brein. Hoe jonger je bent, hoe meer zich dat nog kan aanpassen. Daarnaast levert iedere psychose hersenschade op. Dus hoe beter je die kunt voorkomen, hoe minder schade.”
Er is een verband tussen angst, depressie en psychose. In een zware depressie, of door veel angst kan een psychose ontstaan. Een psychose kan er ook weer voor zorgen dat iemand nadien veel angst heeft en na een psychotische ontregeling een depressie krijgt.
Bij mannen heeft de eerste psychose meestal plaats tussen het 16e en 35e levensjaar; bij vrouwen is dit meer variabel. In de menopauze hebben vrouwen een verhoogde kans op schizofrenie. Ontwikkeling van schizofrenie op late leeftijd bij mannen is zeldzaam ( van Alphen et al.
Besef dat eventuele wanen en hallucinaties voor de persoon op dat moment waarheid zijn. Veroordeel niet en probeer iemand niet te overtuigen van jouw gelijk; geef wel aan dat jij de wereld anders ervaart. Voorkom dat iemand zich op- of ingesloten voelt en zorg dat er altijd een fysieke uitweg is.
Atypische antipsychotica, ook wel antipsychotische middelen genoemd, regelen in de hersenen de hoeveelheid dopamine en serotonine, natuurlijk voorkomende stoffen. Hierdoor nemen wanen, hallucinaties en hevige onrust af. Voorbeelden zijn cariprazine, clozapine, olanzapine, quetiapine, risperidon en sulpiride.
Bij bizarre wanen staan de waanideeën te ver van de realiteit af. Een voorbeeld is een patiënt die denkt dat hij een implantaat in zijn hersenen heeft waardoor men zijn gedachten kan afluisteren. Bij bepaalde identificatiesyndromen is het soms niet eenvoudig een grens tussen niet-bizar en bizar te vinden.
Als je een psychose hebt, verwerken je hersenen de prikkels anders, het netwerk in je hersenen is verstoord en uit zijn evenwicht. Ook neurotransmitters (zoals dopamine, glutamaat en GABA) zijn uit hun evenwicht, het dopaminesysteem is bijvoorbeeld heel actief.
Denk aan een traumatische ervaring uit je kindertijd, seksueel misbruik, geweld en acute stressvolle gebeurtenissen.Ook drugsgebruik kan een oorzaak van een psychose zijn.
Een beginnende psychose kán vanzelf overgaan.
Die aanloopfase kan weken tot maanden duren.
Het kan dat je klachten (bijna) helemaal verdwijnen en dat je dagelijks functioneren weer zo goed mogelijk herstelt. Maar soms herstel je niet helemaal en houd je langer last, of krijg je een terugval. Je kunt ook herstellen en later in je leven een nieuwe periode krijgen met psychotische klachten.
Depressieve symptomen zijn bijvoorbeeld somberheid, niet kunnen genieten van leuke dingen en lusteloosheid. Bij een psychose kun je hallucinaties hebben, waarbij je dingen waarneemt die er niet zijn. Ook wanen wijzen op een psychotische depressie, net als rusteloosheid, prikkelbaarheid en agressie.
Bij de meeste mensen uit een psychose zich in het horen van stemmen. Je hoort dan iets wat je niet kunt plaatsen. Bij een lichte psychose kun je je daardoor onrustig of verward voelen en je hebt een angstig gevoel, omdat je dingen hoort die heel raar of naar zijn.
Hallucineren wordt vaak in verband gebracht met het gebruik van drugs, zoals LSD. Dit wordt ook wel trippen genoemd. Maar je kunt ook gaan hallucineren van andere middelen zoals alcohol of sommige medicijnen. Andere triggers die hallucinaties kunnen veroorzaken zijn oververmoeidheid, en psychose.