Aan de basis van seksueel grensoverschrijdend gedrag ligt altijd een machtsverschil tussen de dader en het slachtoffer. Dit machtsverschil kan gebaseerd zijn op leeftijd, sekse, sociale positie of mentaal of lichamelijk overwicht.
Grensoverschrijdend gedrag komt vaak door machtsverschillen. De een heeft meer te zeggen dan de ander. Door machtsverschillen tussen mensen met een beperking en anderen te verkleinen, verminder je het risico op grensoverschrijdend gedrag. Soms kun je niets doen aan machtsverschillen.
Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat iemand over de grenzen van een ander. Bijvoorbeeld ongewenste aanrakingen, online berichten van seksuele aard, seksuele intimidatie of seksueel misbruik. De ander, de omgeving, maar ook die persoon zelf kan daar grote fysieke, mentale en emotionele schade door oplopen.
“Grensoverschrijdend gedrag komt nog steeds overal en veel te vaak voor. Niet alleen op het werk, maar bijvoorbeeld ook thuis, in cafés, bij de sportvereniging, op school en op straat.
Hieronder vallen pesten, treiteren, bang maken, uitschelden, onder druk zetten, overmatige controle uitoefenen, vernederen, krenken. Het kan hier ook gaan om een persoon die van zijn sociale netwerk geïsoleerd wordt.
Dit kan zich uiten als fysieke of verbale (belediging, scheldwoorden, kwetsende uitingen,…) agressie; - maar ook: iemands werk saboteren; iemand doen falen; de eer opstrijken voor het werk van een collega; weigeren om naar het standpunt van een ander te luisteren; roddelen en kwaadspreken.
Kinderen vanaf vijftien maanden kunnen seksuele responsen vertonen, zoals blozen, zweten en een verhoogde ademhaling. Jongetjes kunnen een erectie krijgen, hier zijn geen volwassen seksuele gevoelens aan gekoppeld. Vanaf vier jaar kunnen kinderen gevoelens van verliefdheid omschrijven.
Wat is seksueel grensoverschrijdend gedrag? Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat het om gedrag of toenaderingen die seksueel van aard zijn en de grenzen van het slachtoffer overschrijden. Dit kan al dan niet fysiek zijn (De Haas, 2012).
Er zijn echter ook veel andere vormen van ongewenst gedrag in de zorg die als grensoverschrijdend worden ervaren, denk aan bedreiging, het onthouden van zorg, schenden van privacy, schreeuwen of vernedering.
Grensoverschrijdend gedrag is gedrag waarmee de ander schade op fysiek, mentaal of emotioneel vlak wordt toegebracht. Vaak heeft grensoverschrijdend gedrag ook te maken met machtsmisbruik. Dit gedrag kan opzettelijk, maar ook onopzettelijk zijn, zoals een foute grap of onhandige opmerking.
Volgens het CBS zijn er jaarlijks 100.000 slachtoffers van aanranding, verkrachting en/of misbruik. Hiervan is 90% vrouw en 10% man. Wordt fysieke seksuele intimidatie zoals ongewenste aanrakingen meegeteld, dan ligt het aantal slachtoffers nog veel hoger.
Het komt vooral voor bij oudere mannen. Een erectie van een oudere man is soms niet meer zo stijf als die van een jonge man, maar nog wel hard genoeg voor seks. Door bepaalde buigingen tijdens de seks kan in de loop van de tijd littekenweefsel ontstaan.
Tijdens de REM-slaap zijn sommige hersengebieden minder actief dan overdag. 'De ochtenderectie ontstaat waarschijnlijk omdat één bepaald gebied in onze hersenstam tijdens de slaap niet actief is', verklaart Leusink. 'Dit gebied zorgt er normaal voor dat de penis meestal slap is.
Seksueel gezond gedrag is gedrag wat niet schadelijk is voor het eigen lichaam of psychosociaal welzijn. Gedrag is seksueel ongezond als het een (te verwachten) schadelijk of zorgwekkend risico vormt voor de (seksuele) ontwikkeling.
Ongewenst seksueel gedrag is altijd grensoverschrijdend. Iemand kan op verschillende manieren over je grenzen gaan. Door lichamelijke kracht te gebruiken, maar ook door te dreigen met geweld of gebruik te maken van dronkenschap. Ook een aanraking, zoen of seksueel getinte opmerking kan grensoverschrijdend zijn.
Elke vorm van gedrag waarbij jij geen mens van vlees en bloed meer bent, maar een “object” wordt, een “het”, is grensoverschrijding. Elke vorm van gedrag waarbij jij “speciaal” of “exclusief” (jij en ik en niemand anders, niemand mag het weten) wordt gemaakt, is grensoverschrijding.
De straffen voor aanranding, verkrachting en seksueel misbruik lopen uiteen van een taakstraf tot een langdurige gevangenisstraf. In zeer ernstige gevallen wordt een gevangenisstraf gecombineerd met TBS met dwangverpleging. In de wet is bepaald welke maximum gevangenisstraf er opgelegd kan worden.
Gedrag en soortgenoten
Sociaal gedrag wordt beïnvloed door signalen. Deze werken als prikkel voor de volgende handeling (reactie) van een soortgenoot, ze hebben dus een mededelingsfunctie. Door signalen is communicatie tussen soortgenoten mogelijk.
Het Sensoa Vlaggensysteem is een in Vlaanderen ontwikkelde methodiek om seksueel gedrag in te schatten en gepast te reageren. Aan de hand van 6 criteria kan je seksueel gedrag indelen in 4 categorieën, van oké naar helemaal niet oké. Ze zijn aangeduid met verschillende kleuren vlaggen.
5,2% van de meisjes en 4,3% van de jongens kreeg met minstens één vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag te maken. Het gaat vooral om ongewenst kijken naar borsten of geslachtsdelen en ongewenste seksuele aanrakingen. Jongeren geven aan dat het vooral hun moeder of een broer is die over de grens gaat.
Seksueel misbruik bestaat uit alle seksuele aanrakingen of handelingen die een volwassene een kind opdringt. Dit varieert van begluurd worden of moeten kijken naar seksuele handelingen van de volwassene tot betasting of verkrachting.
22% van de vrouwen en 6% van de mannen heeft te maken gehad met seksueel geweld. 11% procent van de vrouwen heeft ooit geslachtsgemeenschap tegen haar wil gehad, tegenover 1% van de mannen.
Bijna driekwart (73%) van de Nederlandse vrouwen is ooit seksueel geïntimideerd; dit komt neer op 4,3 miljoen vrouwen. De helft (51%) van de vrouwen in Nederland heeft in het afgelopen jaar situaties of omgevingen vermeden uit angst voor fysiek of seksueel geweld.