Arbeidsomstandigheden zijn het fysieke, sociale en psychologische klimaat waarin wordt gewerkt. Deze kunnen worden onderscheiden van de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Het woord "arbeidsomstandigheden" wordt vaak verkort tot Arbo, onder andere in wetgeving.
Arbeidsomstandigheden zijn alle tastbare en niet tastbare factoren die betrekking hebben op de arbeid in dienst van een werkgever. Het begrip heeft zowel betrekking op de fysieke werkomgeving als op de psycho- sociale relaties met leidinggevenden, collega's en derden.
In de Arbeidsomstandighedenwet - of kortweg: de Arbowet - staan regels voor werkgevers en werknemers om de gezondheid, veiligheid en welzijn van werknemers te bevorderen. De Arbowet is een zogeheten kaderwet. Dat betekent dat er geen concrete regels staan, maar algemene bepalingen over het arbobeleid in bedrijven.
In algemene zin verwijst de term arbeidsverhoudingen naar de betrekking tussen werkgever en werknemer. Arbeidsverhoudingen op macroniveau omvatten de betrekkingen tussen werkgevers en werknemers en de overheid.
De meeste arbeidsverhoudingen in Nederland zijn juridisch gebaseerd op een privaatrechtelijke arbeidsovereenkomst. Daarnaast benoemt de wet nog twee andere overeenkomsten in verband met arbeid: de opdracht en de aanneming van werk. Het is van belang deze drie overeenkomsten goed van elkaar te onderscheiden.
Voorwaarden arbeidsovereenkomst
U heeft een arbeidsovereenkomst als u aan de volgende voorwaarden voldoet: U bent in dienst van de werkgever. De werkgever kan u opdrachten geven en de werkinhoud bepalen. U krijgt loon voor het uitgevoerde werk.
De Nederlandse Arbeidsinspectie controleert of werkgevers én werknemers zich aan de arboregels houden. Het gaat hierbij meestal over arbeidsomstandigheden, arbeidsvoorwaarden of werktijden. Bij overtreding kan de Nederlandse Arbeidsinspectie een aantal maatregelen opleggen.
Op de website van de overheid is de volledige tekst van de Arbowet te vinden. Arbobesluit - Het Arbobesluit is een uitwerking van de Arbowet. Hierin staan de regels waar zowel werkgever als werknemer zich aan moeten houden om arbeidsrisico's tegen te gaan.
Naast het creëren van een gezonde en veilige werkplek (en het vermijden van schadeclaims) heeft een goed arbobeleid nog meer positieve effecten: Een werknemer presteert beter als hij zich veilig voelt en comfortabel kan werken. Goede arbeidsomstandigheden verhogen de motivatie van werknemers.
Er zijn genoeg redenen om als bedrijf te zorgen voor goede arbeidsomstandigheden: gemotiveerde medewerkers, minder ziekteverzuim, minder arbeidsongeschikten, minder verloop, een beter imago en efficiëntere productie.
In de catalogus staan de volgende arbeidsrisico's beschreven: fysieke belasting (ergonomie, beeldschermwerk), psychosociale arbeidsbelasting (werkdruk, ongewenst gedrag), gevaarlijke stoffen en biologische agentia, zwangerschap en arbeid en algemeen arbobeleid (BHV).
Zonder voelbare luchtstroom mag het niet warmer zijn dan 25˚C. Voor zeer lichamelijk inspannend werk geldt een maximum van 25˚C. Mits er een voelbare luchtstroom is. Anders mag het niet warmer dan 23˚C zijn.
Arbeidsomstandigheden zijn onder te verdelen in lichamelijke belasting, werkomgeving en psychosociaal belastende factoren. Lichamelijke belasting is bijvoorbeeld het verplaatsen van producten (tillen, dragen, duwen, trekken), veel beeldschermwerk of langdurig zitten.
Een klacht over bijvoorbeeld arbeidsomstandigheden of arbeidsuitbuiting kunt u via de website van de Nederlandse Arbeidsinspectie indienen. Ook als u een klacht heeft over het optreden van de Inspectie, kunt u op de website een digitaal contactformulier invullen.
Verantwoordelijkheden werknemers
Hoewel de werkgever primair verantwoordelijk is voor de arbeidsomstandigheden in het bedrijf, hebben ook de werknemers verplichtingen. Als zij zich daar niet aan houden, kunnen ook zij een boete krijgen van de NLA.
Uw werkgever is verplicht om een Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) te maken. Hierin staat welke risico's het werk met zich meebrengt voor de werknemers. Verder moet er een plan van aanpak zijn. Daarin staat hoe uw werkgever de risico's voor de veiligheid en gezondheid aanpakt en wanneer dat gebeurt.
U bent verplicht om een bedrijfsarts of arbodienst in te schakelen bij de re-integratie. U geeft de ziekte van uw werknemer zo snel mogelijk door.
Maximaal is dat 23 kilo, maar bij extra zware omstandigheden kan dat dus nog lager zijn. Over het algemeen luidt de uitkomst maximaal 12 kg of zelfs nog veel minder. In de bouw geldt als regel dat goederen zwaarder dan 50 kg niet handmatig verplaatst mogen worden.
Arbobeleid is het beleid dat een werkgever binnen zijn bedrijf voert op het gebied van arbeidsomstandigheden. Een goed arbobeleid leidt tot duurzame inzetbaarheid en verhoogde productiviteit. Het arbobeleid beperkt de gezondheidsrisico's, vermindert het ziekteverzuim en bevordert de re-integratie.
Wanneer er gedurende 3 maanden wekelijks of minimaal 20 uur per maand gewerkt wordt, dan is er zeer waarschijnlijk en wettelijk gezien sprake van een arbeidsovereenkomst. De werkgever moet in deze gevallen zelf bewijzen dat er géén sprake is van een arbeidsovereenkomst.
Werknemers kunnen sinds 1 januari 2020 direct een transitievergoeding krijgen als het dienstverband op initiatief van de werkgever wordt beëindigd. Dit geldt ook voor ambtenaren met een arbeidsovereenkomst. Voor iedereen geldt een opbouw van een derde maandsalaris per dienstjaar.