Bij kritisch denken gaat het om het vermogen om zelfstandig te komen tot weloverwogen en beargumenteerde afwegingen, oordelen en beslissingen. Hiervoor zijn denkvaardigheden noodzakelijk, maar ook houdingsaspecten, reflectie en zelfregulerend vermogen.
Bewijzen of tegenvoorbeelden zoeken bij een bewering. Alternatieve opvattingen overwegen. Bereid zijn van mening te veranderen op grond van bewijzen en argumenten. Jezelf vragen stellen over beweringen en conclusies, definities en bewijzen, de norm, meningen en overtuigingen.
In het kort is kritisch denken het vermogen om door logisch redeneren zelfstandig tot weloverwogen en beargumenteerde afwegingen, oordelen en beslissingen te komen. Je herkent iemand die kritisch denkt aan een sceptische houding zonder cynisch te zijn.
Wanneer je kritisch bent, beschik je over de volgende kenmerken: Je beschikt over onderscheidend vermogen en je kunt je redelijk snel een oordeel vormen over iets. Je bent geneigd om zaken en situaties te beoordelen of te keuren. Je bent scherpzinnig en je ziet snel een oneffenheid, fout of misstand.
De heftigheid waarmee kritiek kan aankomen, heeft vaak te maken met je gevoel van eigenwaarde. Wie weinig zelfvertrouwen heeft, ziet door kritiek zijn of haar negatieve zelfbeeld bevestigd en kan vaak veel moeilijker met kritiek omgaan. Bedenk dat niet de ander, maar jij zelf je grootste tegenstander bent.
Je voelt je onzeker en je hebt gebrek aan zelfvertrouwen maar door jouw kritische houding maskeer je dat. Je ligt dwars omdat je vol afgunst en jaloezie zit en omdat je het gevoel heb dat anderen bevoordeeld worden. Je bent boos en opstandig en je zit vol wrok of wroeging.
In de engere betekenis (zoals in “kritiek geven”) bedoelt men er een afkeuring mee, hoewel kritiek in het algemeen zeker niet negatief hoeft te zijn. Wie aan kritiek doet, is een criticus/critica (hij of zij die die beargumenteerd beoordeelt, analyseert, interpreteert of observeert).
Rationeel denken wil zeggen dat je gebruik maakt van de rede en logica, het menselijk denkvermogen. Je baseert je op feiten en betrouwbare kennis uit de wetenschap. Je hebt inzicht in oorzaak en gevolg. Je kunt hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden.
scherpzinnig (bn) : gevat, helder, intelligent, knap, kritisch, opmerkzaam, scherp, scherpziend, schrander, slim, spits, vernuftig. veeleisend (bn) : kieskeurig, kritisch, lastig, moeilijk, streng.
Er zijn bepaalde factoren die bepalen of kritiek ons in meer of mindere mate raakt. De kritiek die je krijgt versterkt en bevestigt je eigen twijfel of het negatieve beeld wat je over jezelf of je eigen kunnen hebt. Je hebt je best gedaan, je intentie is goed en dan krijg je negatieve feedback.
Omdat een HSP-er wel graag verbinding wil en ook gericht is op het hebben van harmonieuze relaties, geeft het horen van kritiek veel stress. Het zenuwstelsel van een HSP-er is gevoeliger voor de omgeving, daarom kan de intensiteit van kritiek ook zo overweldigend aanvoelen.
Bij afbrekende kritiek zeg je alleen wat iemand verkeerd doet, maar je legt niet uit wat iemand wel moet doen om het goed te doen. En, bij afbrekende kritiek wordt de ander negatief benaderd: kortaf en onvriendelijk.
Pessimisten zijn over het algemeen zeer negatief. Er is geen vuiltje aan de lucht en toch merken zij de mogelijke negatieve punten op. Eigenlijk zien zij nooit ergens de positieve kant van in! Ze denken dat alles namelijk fout kan gaan.
In elk geval is het niet aan jou om je man zo ver te krijgen dat hij zijn emoties toont of überhaupt voelt. Het is aan jou om je grenzen aan te geven. Het beste wat je kunt doen, is met hem om de tafel zitten en afspraken maken. Als jij genoeg hebt van zijn boosheid en dat zegt, moet hij inbinden en afstand nemen.
Niet op een agressieve manier – houd het assertief. Wees open en oprecht over het gedrag van de ander. Laat hem inzien dat hij of zij aan het klagen is zonder einde en zonder oplossing. Kans bestaat dat diegene niet eens doorhad dat hij of zij zo negatief overkwam.
Vaak is het zo dat iemand zich helemaal niet bewust is wat zijn of haar oordeel met jou doet. Bespreek wat je dwars zit en geef de ander de kans tekst en uitleg te geven. Door het stellen van een vraag voorkom je bovendien dat je gelijk in de verdediging schiet of boos wordt, waardoor het gesprek mogelijk escaleert.
Kritiek beschouwen we niet als negatief omdat we de zaken eerst evalueren en onze mening op een constructieve manier kenbaar maken. Wel durven we dingen in twijfel trekken om ze beter te maken. Als we denken dat het beter is, durven we ook voorstellen om de zaken anders aan te pakken.
De betekenis van analytisch vermogen is dat je een situatie, probleem of vraagstuk goed kunt analyseren. Het houdt in dat je probleemoplossend kunt nadenken door een probleem of vraagstuk vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Ook kun je snel hoofd- en bijzaken onderscheiden.
De betekenis van kritisch is 'oordelend, nauwlettend onderzoekend' of 'betrekking hebbend op de kritiek'.
Door liefdevol of begripvol te reageren, help je de ander én de situatie. Zoom uit, zie dat dit niet over jou gaat, kijk of je de ander kunt helpen en help daarmee jezelf. Moeilijk, we know, maar het proberen waard. Iemand doet jou niet 'iets aan'; iemand doet iets en jij neemt het aan.