Door de grote vraag naar soja worden jaarlijks miljoenen hectare aan bos en andere natuurgebieden vernietigd om plaats te maken voor nieuwe plantages. Dit gaat ten koste van kwetsbare natuur en biodiversiteit, met name in Zuid-Amerika.
De soja die we in Nederland gebruiken, komt vooral uit Zuid-Amerika. Daar zorgt de teelt voor allerlei problemen: er wordt bos voor gekapt, de bodem raakt uitgeput en het water wordt vervuild door bestrijdingsmiddelen en kunstmest. De meeste soja wordt verwerkt in veevoer.
Door de soja zelf op te eten haal je een tussenstap uit het proces. Dat scheelt een slok op een borrel, al kost de stap van soja naar burger natuurlijk ook wat energie. Al met al zijn vegaburgers zo'n tweeënhalf (kip) tot wel twaalf keer (biefstuk) duurzamer dan vlees, meldt Milieu Centraal.
Waarom er een alternatief voor soja nodig is
Maar de teelt in Noord-Amerika zit aan zijn max en de teelt in Brazilië en omliggende landen krijgt veel kritiek. Sojateelt daar wordt geassocieerd met ontbossing, overmatig gebruik van bestrijdingsmiddelen, genetische modificatie en onrechtmatige landonteigening.
De nadelen van sojaproteïne: Beperkte aanwezigheid van aminozuur methionine. Kan allergieën en kruisallergieën veroorzaken. Bevat structureel gelijkende stoffen als het vrouwelijke hormoon oestrogeen.
De soja bestemd voor sojaproducten in de winkel zoals vleesvervangers is meestal duurzaam geteeld. Producenten van sojaproducten kiezen ervoor om soja uit Europa of Canada te gebruiken, of ze kiezen voor biologische soja, niet-gemodificeerde soja of anderszins 'duurzaam' gecertificeerde soja.
Soja als veevoer component
Sojaolie wordt in Europa vooral gebruikt voor menselijke consumptie als grondstof voor voedingsmiddelen en cosmetica. Ongeveer 75 procent van de wereldwijde sojaproductie wordt gebruikt als veevoer.
Het overgrote deel van de soja uit Zuid-Amerika wordt namelijk verbouwd als ingrediënt voor veevoer. Alleen al om veevoer voor al het vee in Nederland te verbouwen worden elk jaar 1 miljoen voetbalvelden vol soja gebruikt.
Bijna een kwart van alle door Nederland ingevoerde sojabonen gaat meteen door als wederuitvoer voor verwerking in het buitenland. Ruim drie kwart wordt in Nederland verwerkt door met name de diervoederindustrie en in mindere mate door de voedingsmiddelenindustrie en voor non-foodtoepassingen.
Koeien krijgen soja, omdat daar relatief veel eiwit in zit, die ze nodig hebben voor een optimale melkproductie. Met succes: “Mijn opa molk 3000 liter per koe per jaar, maar nu kan een koe wel 10.000 liter geven”, zegt Zwier van der Vegte.
Conclusie: eet soja liever direct
Duurzaam geteelde soja 'direct' eten – dus in plaats van via de koe die het als voer heeft opgepeuzeld – is aanzienlijk beter voor het klimaat én de natuur dan producten van dieren die soja te eten kregen. Je kunt dus met een gerust hart wat minder vlees eten.
De helft van het voer voor al ons vee komt uit Europa. Het wordt gemaakt uit afvalproducten zoals bietenpulp en bierborstel, een hoop granen en mais, uitgeperst koolzaad en een handje nutriënten. De tweede helft komt van buiten Europa en bestaat bijna geheel uit soja- en palmproducten (zie kader).
Zo blijkt uit tal van studies dat een kilogram sojabonen zo'n 0,6 kg CO2-equivalenten uitstoot, terwijl bij de productie van een kilogram tofu in totaal 0,7 kg CO2 vrijkomt. De verwerking van soja tot tofu stoot dus nog eens 0,1 kg CO2 uit.
Vrijwel alle biologische soja voor de productie van biologisch veevoer in Nederland wordt namelijk geïmporteerd uit China en een klein deel uit Europa. Het gebied in China waar de soja vandaan komt, is een gebied met puur landbouwgrond.
Soja scoort zo hoog op duurzaamheid omdat de sojabonen uit gebieden (Europa en Noord-Amerika) komen, waar geen boskap voor de teelt heeft plaatsgevonden. Omdat sojayoghurt bovendien niet afkomstig is van dieren, scoort het een 10 op dierenwelzijn.
Minder dierlijk eiwit
Van de 1,82 miljoen hectare wordt de opbrengst van slechts 800.000 hectare daadwerkelijk door de Nederlander geconsumeerd en 600.000 is bestemd voor grasland en veevoer. Voor onze consumptie hebben we 2,57 miljoen hectare in het buitenland nodig, waarvan 1,25 miljoen voor grasland of veevoer.
Stikstof- en kringloopprobleem: 50% van het veevoer wordt geimporteerd.
Vooral gras op het menu
Dat valt reuze mee. Nederlandse koeien eten namelijk voornamelijk gras. Zelfs de minderheid van de koeien die nooit in de wei staan, eten voornamelijk gras. Circa 80 procent van hun rantsoen bestaat uit gras uit de weilanden rond de boerderijen zelf.
Is soja gezond? Een normale sojaconsumptie van 2-4 sojaproducten per dag past dus prima binnen een gezond voedingspatroon. Het is niet kankerverwekkend en mogelijk verlaagt het zelfs de kans op prostaatkanker en zorgt het voor een betere prognose bij borstkanker.
In Nederland wordt de meeste soja verbruikt in de diervoederindustrie, waarbij het dan voornamelijk gaat om sojaschroot. In de jaren 2008-2010 werd bij de productie van diervoeders in Nederland gemiddeld 1,8 miljard kilogram soja per jaar verbruikt. De voedingsmiddelenindustrie in Nederland verbruikt veel minder soja.
Kun je soja telen in Nederland? Soja is goed in Nederland te telen maar er zijn wel rassen nodig die zijn aangepast aan het Noordwest Europese klimaat. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd er al op kleine schaal geteeld in Nederland maar dat bleek nog niet zo succesvol.
De totale import bedroeg in de eerste helft van 2020 2,4 miljard kilogram sojabonen. Dat komt overeen met een importwaarde van 811 miljoen euro. De totale invoerhoeveelheid ligt 14 procent hoger dan in de eerste helft van 2019 en de totale invoerwaarde 17 procent hoger.
Alpro produceert haar sojabonen uitsluitend in Europa en Canada en streeft naar meer lokale sojateelt. Dit omdat wij het belangrijk vinden dat de bonen duurzaam geproduceerd zijn, niet uit ontboste gebieden komen en niet genetisch gemanipuleerd zijn.
De meeste vleesvervangers hebben sojabonen als belangrijkste grondstof. Daar zitten hoogwaardige eiwitten, ijzer en vitamine B1 in, en dat maakt soja een goed alternatief voor vlees. Ook qua textuur komt soja – vooral in combinatie met tarwegluten – behoorlijk dicht bij echt vlees in de buurt.