Op de valreep betekent betekent 'op het laatste moment', 'nét voordat het te laat is'. De valreep was oorspronkelijk een afhangend touw met knopen.Je kon ermee het schip op en af klimmen.
Veel bekende Europese spreekwoorden werden, voor zover we weten, voor het eerst gebruikt door de Romeinen, maar het Latijn was het medium van talloze Griekse zinnen die daarvoor al bestonden. Mogelijk zijn ze bedacht door onbekende filosofen of zijn het delen van historische verslagen, oude orakels, mythes en fabels.
Spreekwoorden en uitdrukkingen zijn vaak vergelijkingen.Vaak komt het woordje 'als' erin voor. Bijvoorbeeld: zo dom als een ezel, zo sterk als een beer, zo trots als een pauw. Bij zo'n uitdrukking weet je vaak wel wat er bedoeld wordt.
Spreekwoorden en gezegden zijn beiden uitdrukkingen met een figuurlijke betekenis. Veel spreekwoorden en gezegden bevatten ook beeldspraak. Een voorbeeld van een spreekwoord is: "na regen komt zonneschijn".
In het taalgebruik nemen uitdrukkingen en spreekwoorden een belangrijke plaats in. Een zo'n uitdrukking is: 'waar rook is, is vuur'. Een uitdrukking direct gekoppeld aan roddelen. En als feitelijkheid in zich heeft dat, als er iets naars over iemand wordt verteld is, er vast wel een kern van waarheid bij hoort.
Boontje komt om zijn loontje betekent dat iemand zijn verdiende straf krijgt. Het spreekwoord komt eigenlijk alleen maar in Nederland en in België voor. Maar de Belgen zeggen het andersom: Loontje komt om zijn boontje!
Het hek is van de dam
Waar dus geen omheining, toezicht of gezag was, kon het vee gaan en staan waar het wilde. Vandaar de uitdrukking 'het hek is van de dam', wat zoveel betekent als 'iedereen kan zomaar zijn gangetje gaan'.
Appeltje-eitje.
, oftewel 'een makkie'. Appeltje-eitje is een relatief jonge uitdrukking: in 2005 nam Van Dale de uitdrukking voor het eerst op. De uitgebreide versie van 'Dat is een eitje!'is waarschijnlijk ontstaan door de uitdrukking 'voor een appel en een ei' (= voor weinig geld), die al in de 18e eeuw bestond.
Water naar de zee dragen: iets naar een plaats brengen, waar er al genoeg van is. iets overbodigs doen.
Betekenis. Met dit spreekwoord wil men zeggen dat je niet te kritisch moet zijn over iets wat je cadeau krijgt. Bij een cadeau is het belangrijker dát je iets krijgt dan wat je krijgt. Het gaat om het gebaar, niet om de waarde of de kwaliteit van het geschenk.
d.i. men moet voortgaan gelijk men begonnen is; of ook: na de eerste schrede kan men niet meer stilstaan; fr.
'Bloed kruipt waar het niet gaan kan' betekent dat iemand zijn ware aard niet kan verbergen. Het kan ook betekenen dat je een zwak hebt voor een oude liefde of passie. Daar zal je uiteindelijk toch iets mee doen.
Het betekent: 'dit is zwaar teleurstellend', 'dit is helemaal niets'. De herkomst van deze uitdrukking is helaas onduidelijk. De toevoeging met de pet op is een versterking, die mogelijk oorspronkelijk iets uitdrukte als 'overduidelijk', 'totaal, in alle opzichten'.
Van Dale meent dat lik-op-stuk vermoedelijk “een verkorting is van een lik uit de pan krijgen, dat weer een variant is van een veeg uit de pan krijgen ('zijn deel krijgen, een schimpscheut ontvangen'). Stukin lik op stuk zou de oorspronkelijke betekenis 'zaak, punt, daad' hebben.
De uitdrukking 'Schrijf het maar op je buik' is vermoedelijk ontstaan als een grapje. Op zichzelf is je buik groot genoeg om er iets op te schrijven. Hij bevindt zich bovendien binnen handbereik. Toch is het geen gepaste en geschikte schrijfondergrond: wat iemand op zijn buik schrijft, heeft weinig status.
Als je nog een appeltje met iemand te schillen hebt, ben je kwaad op iemand en wil je die persoon ook echt laten weten dat je flink kwaad bent of zelfs met gelijke munt terugbetalen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) vermeldt een iets andere variant: een appeltje (met iemand) schillen.
De uitdrukking eieren voor zijn geld kiezen is ontstaan omdat eieren van oudsher als dingen van weinig waarde werden gezien. Als datgene wat je écht wilde hebben (geld) niet beschikbaar was, dan nam je als betaling maar genoegen met iets wat in elk geval wél ruimschoots voorhanden was (eieren).
Daar een zure appel wrang is en de tong doet samenkrimpen, ziet men er tegen op hem door te bijten. Bij overdracht wordt dit gezegd van een onaangename zaak, die men zich moet laten welgevallen, die men moet aanpakken en volvoeren.
De kogel is door de kerk wordt gezegd als er (meestal na lang overleg) ergens een beslissing is genomen; de knoop is (eindelijk) doorgehakt. Sommige spreekwoordenboeken vermelden dat deze uitdrukking voortkwam uit de ongeschreven regel om bij gevechten uit respect kerkgebouwen te ontzien.
Als voorbeeld van een werkelijke 'kogel door de kerk', wordt vaak het Beleg van Haarlem (december 1572-juli 1573) aangehaald. Tijdens deze beruchte belegering in de Tachtigjarige Oorlog knalden de Spanjaarden op een gegeven moment een kanonskogel dwars door de Sint-Bavokerk heen.
Oude koeien uit de sloot halen betekent '(opnieuw) beginnen over iets (vervelends) wat vroeger is voorgevallen', 'bijna-vergeten, vaak vervelende gebeurtenissen oprakelen'. Het gaat in deze zegswijze oorspronkelijk om het opvissen van kadavers van verdronken koeien.
Dit spreekwoord betekent: 'als je het juiste moment herkent, moet je het meteen benutten'. Als je bijvoorbeeld iemand om hulp wilt vragen, en je voelt in een gesprek met hem aan dat het daarvoor nú het juiste moment is, dan moet je dat moment niet voorbij laten gaan, maar je vraag meteen stellen.
Alles kost geld of moeite
Vanmorgen moest ik aan dit spreekwoord denken: “Voor niets gaat de zon op”. Dit gezegde bedoelt dat alles geld of moeite kost, behalve als het van de zon komt. De zon krijgen we elke dag voor niets, maar voor onze (nieuwe) omzet zullen we moeite moeten doen.
'Zo trots als een pauw' gaat over geven en nemen, over vriendschap, over het mooie aan jezelf en een ander zien en over hoeveel blijdschap je kunt ervaren wanneer je geeft en een ander helpt.