De vormen pond(en)koek en pontekoek zijn typisch voor het grensgebied van de provincies Antwerpen en Vlaams-Brabant. Volgens Goossens was pondkoek in de tweede helft van de 19de eeuw nog ruimer verspreid in Vlaams-Brabant, maar werd het verdrongen door de benaming peperkoek.
Waar komt de ontbijtkoek vandaan? Door zijn populariteit wordt vaak gedacht dat de ontbijtkoek in Nederland is ontstaan. De eerste bronnen over de geschiedenis van de ontbijt- of peperkoek gaan echter terug naar het oude Egypte. Deze 'honingkoek' werd gemaakt van granen, specerijen en honing.
Van Dale definieert peperkoek als 'met peper gekruide zoete koek', maar noemt het woord Belgisch-Nederlands als het 'ontbijtkoek' betekent. Voor ontbijtkoek geeft hij het synoniem zoetekoek. Maar zoetekoek noemt hij dan weer gewestelijk en de standaardtalige synoniemen zijn dan: peperkoek, kruidkoek, ontbijtkoek.
Typisch Oost-Brabantse woorden zijn zodoende geleuve (geloven), bruur (broer) en zuke (zoeken), naast verkleinwoorden als menneke (mannetje), bömke (boompje), bluumke (bloemetje) en jeske (jasje) en vervoegingen als velt (valt).
Peperkoek, zoals we die nu kennen, werd voor het eerst gevonden in de Belgische stad Dinant, en vervolgens overgenomen en aangepast door de mensen van Aken, Duitsland (vandaar de naam Aachener Printen). Later werd het nog verder aangepast in de Frankische kloosters. De nonnen bakten de koekjes als dessert.
Peperkoek kan worden getraceerd tot het oude Griekenland en Egypte , waar het veel werd gebruikt voor ceremoniële doeleinden. Pas in de 11e eeuw kwam het naar Europa toen kruisvaarders gember meebrachten uit het Midden-Oosten.
De peperkoek van Vondelmolen is een erkend traditioneel streekproduct onder de naam Belgische peperkoek. Bij de productie van Belgische peperkoek zoals die van Vondelmolen beperkt men zich tot het gebruik van één graansoort, rogge. Daarbij komen suikerstroop en of honing, kaneel en kantkoek.
Houdoe. Houdoe (met klemtoon op de eerste lettergreep) is een Brabants woord dat in grote delen van Noord-Brabant, het zuiden van Gelderland, delen van Noord-Limburg en in delen van noord Antwerpen gebruikt wordt als afscheidsgroet.
Ontbijtkoek in Nederland
Vanaf ongeveer 1500 wordt in Nederland ontbijtkoek geproduceerd, aanvankelijk vooral in Friesland en Utrecht. Later werd de koek ook gebakken in andere provincies. Vanaf de 19e eeuw wordt ontbijtkoek in Nederland door diverse grote bakkerijen vervaardigd.
Dikmaker 3: ontbijtkoek
Een ontbijtkoek bevat bijna geen vet, maar wel ontzettend veel verborgen suikers. Hierdoor is een plak ontbijtkoek helemaal niet zo gezond. Ongeveer een derde van zo'n ontbijtkoek bestaat uit de boosdoener suiker. Vervang je plak ontbijtkoek dus voor het gezonder alternatief roggebrood!
Wat is het verschil tussen ontbijtkoek, peperkoek en kruidkoek? Ontbijtkoek kent verschillende namen zoals snijkoek, lekkerkoek, zoete koek, hapkoek, honingkoek of pondkoek. Ontbijtkoek en peperkoek is dus ook helemaal hetzelfde. De naam kruidkoek wordt ook vaak gebruikt.
Pain d' épice en allerlei vormvarianten zijn in ons taalgebied typisch West-Vlaamse dialectbenamingen voor de peperkoek. In geen enkele andere provincie worden ze gebruikt.
Peperkoek was populair op kermissen en werd een tijdje bekend als "fairings". Naarmate de voorraad specerijen zoals gember groeide en betaalbaarder werd , werd peperkoek populairder en werd het in de 18e eeuw overal verkrijgbaar. De connectie van peperkoek met Kerstmis ontstond langzaam.
De koeken werden van oudsher peperkoek genoemd omdat peper de duurste specerij was die in de koeken verwerkt werd. In de loop der jaren werd soortgelijke koek zonder peper ook als peperkoek aangeduid.
Juli 2019: Un(nen) oma: mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden in het Brabants. Kristel Doreleijers studeerde Nederlands in Utrecht en werkte daarna op het Meertens Instituut. In september gaat ze in Tilburg werken aan een proefschrift onder begeleiding van professor Jos Swanenberg.
In het Vlaams bestaan onder andere: bomma, meme, metje, metjen of metj'n, mit, moemoe en moeke. In het Fries wordt beppe gebruikt en in het Gronings opoe.
Wat is nou 'typisch Brabant'? Natuurlijk, het befaamde Brabantse worstenbroodje. En de Bossche bol, die kent ook iedereen. Eveneens vermaard zijn de Tilburgse Schrobbelèr, het Chaamse hoen, de Oosterhoutse kaneelstok en de Peijnenburg ontbijtkoek uit Geldrop.
De Brabantse koffietafel komt voort uit de traditie om bij begrafenissen en huwelijken een uitgesteld ontbijt te serveren. Dit werd gedaan omdat je nuchter naar de kerk moest gaan. Dit ontbijt na de mis, dat steeds uitgebreider werd dan het normale ontbijt, groeide uit tot wat we nu kennen als de Brabantse koffietafel.
Volgens de Franse legende werd peperkoek in 992 naar Europa gebracht door de Armeense monnik, later heilige, Gregorius van Nicopolis (Gregorius Makar). Hij woonde zeven jaar in Bondaroy, Frankrijk, vlak bij de stad Pithiviers, waar hij priesters en andere christenen leerde peperkoek te koken.
De Egyptenaren en de oude Grieken bakten een koek die uitsluitend uit granen, honing en specerijen bestond. De Romeinen voegden daar gedroogd fruit en een vleugje peper aan toe. Volgens oude verhalen zouden de kruisvaarders de peperkoek uit Jeruzalem naar Europa hebben gebracht.
Zowel ontbijtkoek als eierkoek zijn niet erg gezond. Beide producten zitten eigenlijk bomvol suiker en bevatten weinig vezels en andere nuttige voedingsstoffen. Een gezonder alternatief is een eigengemaakte kruidcake of bananenbrood.