Moreel gedrag is nooit aangeboren. Sterker nog: de mens heeft bepaalde (verborgen) dierlijke instincten in zich. Zonder juiste opvoeding handelen we naar deze instincten. Het is juist die opvoeding (normen en waarden) die ons leert wat goed en slecht is.
De deugdethiek bestaat dan ook niet uit regels of bepaalde principes, maar uit een reeks deugden die als leidraad voor het menselijk leven moeten dienen. Dit soort ethiek kwam het eerst voor bij Griekse filosofen als Plato en Aristoteles, maar kent een hele geschiedenis door de filosofie heen.
De begrippen 'ethiek' en 'moraal' worden vaak door elkaar gebruikt, maar zijn wezenlijk verschillend. 'Moraal' is het geheel van waarden en normen dat voor een persoon of een groep van belang is. 'Ethiek' is het systematisch nadenken over die moraal. Ethiek bestudeert en analyseert dus de moraal.
Ethisch is het gebied van de praktische filosofie die handelt over wat goed en kwaad is. Het betekent of iets moreel verantwoord is. Ouders geven aan kinderen hun waarden en normen mee waarvan zij denken dat die goed voor hun zijn. Het is zo dat de ouders hun kind meegeven op welke manier zij in het leven staan.
Ethiek of moraalfilosofie is een belangrijk deel van de levensbeschouwing en de filosofie. Het wordt vaak op de middelbare school gegeven. Centraal staat de vraag wat goed handelen is. Ethiek heeft daardoor te maken met moreel oordelen en het nastreven van de juiste waarden.
Een moreel (of ethisch) dilemma ontstaat als er een botsing is tussen verschillende morele waarden. Het kiezen voor de ene waarde gaat dan ten koste van de andere waarde.
Ethische toolkit
Een morele norm is een handelingsvoorschrift dat voortkomt uit een morele waarde. Uit de waarde 'privacy' vloeit bijvoorbeeld de norm voort dat je aanklopt voordat je bij iemand naar binnen gaat.
Ethiek betekent dat je nadenkt over goed handelen. Centraal staat de vraag naar wat goed is om te doen in bepaalde situaties. Iedereen heeft hiermee te maken, want elk mens handelt vanuit bepaalde ideeën, intuïties of gevoelens. Als zorgverlener heb je een bijzondere rol in de zorg voor anderen die kwetsbaar zijn.
Moreel gedrag is nooit aangeboren. Sterker nog: de mens heeft bepaalde (verborgen) dierlijke instincten in zich. Zonder juiste opvoeding handelen we naar deze instincten. Het is juist die opvoeding (normen en waarden) die ons leert wat goed en slecht is.
Wat is een ethisch dilemma? Wanneer verschillende waarden met elkaar botsen – bijvoorbeeld vrijheid en veiligheid – is er sprake van een ethisch dilemma. Bij een dilemma 'schuurt' de kwestie of het dilemma bovendien vaak tussen verschillende betrokkenen. Iedereen heeft namelijk ook weer zijn eigen waarden.
Alles wat we ervaren als positief krijgt het label 'goed'. Alles wat we ervaren als negatief krijgt het label 'slecht'.
Morele waarden
Soms moet je wikken en wegen of er met anderen over praten om te weten wat passende zorg of de beste behandeling is. Ethische reflectie helpt je te zien welke waarden en normen in een situatie spelen. Het geeft je inzicht in lastige keuzes en hoe je daarmee omgaat.
Met ethisch en integer handelen ben je op de hoogte van verschillende normen en waarden. Iedereen heeft zijn eigen mening of gedachtegang over iets. Hierbij is het belangrijk om dit in keuzes mee te nemen, maar wel tot een acceptabele grens.
Volgens Kant kun je pas spreken over ethisch handelen wanneer een persoon zelf vrij is om zijn eigen wil te bepalen. Alleen dan kunnen we, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het instinctieve handelen van dieren, zelf een afweging maken aan welke impulsen we wel en niet toegeven.
Voorbeeld ethisch dilemma
Iemand doden is niet ethisch verantwoord, maar dat is iemand pijn doen ook niet. Toch zal een arts zijn patiënt soms bewust pijn moeten doen: ten behoeve van een behandeling. Omdat hier de gezondheid op het spel staat, worstelt de arts niet met een ethisch dilemma.
De betekenis van ethiek
Het geheel van deze normen en waarden noemt met het moraal. Ethiek is het nadenken over en analyseren van die moraal. De ethiek kun je ook wel morele filosofie noemen. Hierbij wordt gekeken naar een handeling en of deze goed of fout is.
Het belangrijkste principe (waarde) uit de medische ethiek is niet-schaden. In het Latijn wordt dit 'primum non nocere' genoemd, oftewel 'als eerste niet-schaden'. Dat lijkt een helder begrip, maar in de praktijk is toch niet altijd duidelijk wat niet-schaden betekent.
Het aantal geïncludeerde reviews en secundaire referenties werd zo beperkt mogelijk gehouden. Epstein en Delgado (2010) spreken van 'moral distress' indien de hulpverlener weet wat het ethisch correcte handelen voor een patiënt inhoudt, maar machteloos staat om de juiste actie uit te voeren.
Voorbeelden van ethische dilemma's
Een aantal voorbeelden: Wat is een goede balans tussen het geven van autonomie (vrijheid, eigen regie) aan cliënten en het beschermen van deze kwetsbare mensen door vrijheidsbeperking op te leggen om risico's te voorkomen?