Iemand kan gedurende één of meerdere periodes in het leven te maken hebben met een psychiatrische aandoening. Het verloop van een psychiatrische ziekte, de ernst en de duur daarvan verschillen van persoon tot persoon en laten zich vaak niet voorspellen.
Wat is het? Schizofrenie is een ernstige en chronische psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door langdurige of terugkerende psychoses. Een psychose is een toestand waarbij een persoon het normale contact met de werkelijkheid verliest. Schizofrenie heeft vaak een veranderlijk verloop.
Als je een psychotische stoornis hebt, beleef je de wereld tijdelijk anders dan andere mensen.Je ziet, hoort, ruikt, proeft of voelt dingen die er niet zijn. Met behandeling gaat de psychose bij ongeveer 75% van de gevallen binnen enkele maanden over.
6. Een eerste psychose gaat altijd over. Hoe eerder de psychose overgaat, hoe groter de kans dat er geen nieuwe psychose komt. Behandeling bestaat meestal uit medicatie en psycho-educatie (om meer te leren over psychoses) en psychotherapie (om ermee te leren omgaan).
Grote hormonale schommelingen kunnen leiden tot een psychose. Denk bijvoorbeeld aan zwangerschapspsychose of een kraambedpsychose. Een psychose kan ook een reactie zijn op een ernstige depressie of burn-out. Een traumatische ervaring kan (in de toekomst) later ook een veroorzaker zijn van een psychose.
Het beloop is uiteindelijk heel wisselend (zie ook figuur Klinische stadiëring). Bij ongeveer tweederde van de mensen die voor het eerst een psychose krijgen, verdwijnen alle psychotische symptomen helemaal. Wel komt een psychose bij 4 op de 5 patiënten vaker terug.
Bij mannen heeft de eerste psychose meestal plaats tussen het 16e en 35e levensjaar; bij vrouwen is dit meer variabel. In de menopauze hebben vrouwen een verhoogde kans op schizofrenie. Ontwikkeling van schizofrenie op late leeftijd bij mannen is zeldzaam ( van Alphen et al.
Praat zijn of haar ideeën niet weg, ga niet mee in de psychose (bv. ik hoor ook stemmen…) veroordeel niet, ga niet in discussie en probeer hem of haar niet te overtuigen van jouw gelijk, maar toon interesse, neem de persoon en zijn of haar ideeën serieus.
Onstaan. In de meeste gevallen ontstaat een psychose niet plotseling, maar is er sprake van een aanlooptijd waarin het gedrag verandert. Een psychose kan gevaarlijk zijn door onverantwoordelijk gedrag, agressie en zelfverwaarlozing.
Iemand met een psychose ziet of hoort soms dingen die er niet zijn (hallucinaties) en heeft bepaalde ideeën die niet kloppen (wanen). Iemand kan bijvoorbeeld stemmen horen of erg achterdochtig zijn. Een psychose heeft veel invloed op het dagelijks leven, bijvoorbeeld in relaties, sociale contacten, werk of studie.
Vaak heb je bij een lichte psychose wel door dat er iets niet klopt. Als je een ernstige psychose hebt, dan heb je dat niet door; je gaat helemaal op in hallucinaties en dat is op dat moment voor jou de enige werkelijkheid.
Voor de diagnose psychose moet je voldoen aan een aantal criteria. De symptomen worden in graden uitgedrukt om de ernst van de psychose aan te geven; die varieert van een korte stoornis tot een langer durende of ernstigere vorm, zoals schizofrenie.
Bel je behandelaar of je huisarts. Het is belangrijk dat een psychose zo kort mogelijk duurt. Je kunt medicijnen tegen een psychose krijgen en medicijnen om rustiger te worden. Ook therapie helpt je weer controle te krijgen over je gedachten en leven.
Als je een psychose hebt, verwerken je hersenen de prikkels anders, het netwerk in je hersenen is verstoord en uit zijn evenwicht. Ook neurotransmitters (zoals dopamine, glutamaat en GABA) zijn uit hun evenwicht, het dopaminesysteem is bijvoorbeeld heel actief.
Crisisopname. Bij een crisisopname wordt iemand opgenomen vanwege zeer ernstige psychiatrische klachten. Dat gebeurt bijvoorbeeld als iemand bedreigende psychotische klachten heeft, als iemand zelfmoord wilt plegen, of net een zelfmoordpoging heeft gedaan. Een crisisopname kan een aantal uren tot een paar weken duren.
Een psychose zonder medicatie kan binnen een week weg zijn of een jaar of langer aanhouden. Er is geen precies antwoord op te geven, behalve dat je ook zonder medicatie uit de psychose kan komen. Het is over het algemeen niet zinvol om iemand te proberen overtuigen dat anderen zijn ideeën niet hebben.
Iemand met een psychose ervaart vaak veel verwarring en innerlijke onrust, communiceer daarom duidelijk en ondubbelzinnig. Laat diegene in een psychose zijn of haar verhaal doen; stel niet te veel vragen maar luister vooral. Ga wandelen als dat prettig wordt gevonden, liefst in een natuurlijke omgeving.
Veel drinken is zeker te ontraden bij mensen die last hebben van psychotische symptomen (een toestand van contactverlies met de realiteit die erg beangstigend kan zijn). Extreem alcoholgebruik kan op zich ook leiden tot een 'alcoholpsychose'. Je geraakt dan volkomen verward en kan waandenkbeelden krijgen.
Het risico op een psychose is wel veel groter als iemand in de familie: vader, moeder, opa of oma, ook last heeft gehad van een psychose.
Ontstaan. Over het ontstaan van psychoses is nog veel onduidelijk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zowel erfelijke aanleg als invloeden vanuit de omgeving een rol kunnen spelen. Dat betekent dat de kwetsbaarheid om een psychose te ontwikkelen erfelijk is.
Voorbeelden zijn cariprazine, clozapine, olanzapine, quetiapine, risperidon en sulpiride. Behalve antipsychotica worden ook anderen medicijnen gebruikt bij psychoses. Ernstige onrust en angst kunnen verminderen met het rustgevende medicijn temazepam.
Het kan zijn dat er sprake is van een psychose. Waarschijnlijk heb je zelf niet door dat je ziek bent. Dat komt doordat je in een psychose het contact met de werkelijkheid kwijt bent. Vaak heeft je omgeving eerder door dat er iets niet klopt dan jijzelf.
Een aantal richtlijnen adviseert bij een eerste psychose minimaal twee jaar antipsychotica voor te schrijven (Bosveld-van Haandel et al., 2001; Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ, 2005). Na meerdere episoden moet behandeling levenslang gegeven worden.