Veel mensen hebben niet één, maar meerdere
Winti, wat ook een ander woord is voor deze goden en godinnen, zijn vaak verbonden met de krachten van de natuur: lucht, aarde, water en het bos. De hoogste Winti is Mama Aisa (Moeder Aarde), ook wel Wanaisa of Maisa genoemd.
De winti worden in vier pantheons onderverdeeld: aarde-, lucht-, water- en bospantheon. Aan het hoofd van ieder pantheon staat een hoge god. Aan het hoofd van het aardepantheon ( gron-winti ) staat Mama Aisa. Zij is tevens het hoofd van alle winti.
Winti was tot 1972 verboden in Suriname. Hoewel niet iedereen die in winti gelooft er openlijk over praat, zijn er wel steeds meer mensen die de winti-rituelen uitvoeren.
In het bospantheon (busiwinti's) is Tata Bumba of Telele Mbumba de voornaamste winti. Tata Bosu is het hoofd van het waterpantheon (Watra-wenu). Het aardepantheon met de goden van de aarde of gron-winti's.
Geen goden maar natuurkrachten
Winti is een religie met Afrikaanse wortels, en onderdeel van de cultuur van de tot slaafgemaakten. Het is de Surinaamse versie van wat in Brazilië candomblé heet, op Cuba santeria, vodou op Haiti, en voodoo in de Verenigde Staten.
In de Afro-Surinaamse Winti cultuur staan de kleuren blauw en wit voor de voorouders, de kabra. Het blauw verwijst naar de koninklijke voorouderlijke lijn van West-Afrika, het wit voor de dood, maar ook voor reinheid en zuiverheid.
De winti's leven in het bos, in de lucht, in het water en op aarde. Ze beschermen je en kunnen boodschappen doorgeven van generaties voor jou. Deze natuurgoden zijn door Anana Keduaman Keduampon, de oppergod in winti, geschapen om de mens bij te staan in zijn groei en ontwikkeling op aarde.
Iemand die een ampuku winti heeft dient deze te onderhouden door de favoriete sieraden van deze winti te bezitten. Enkele zijn de Apoekoe of Ampuku ketting , de ketting en of ring en de bekende Surinaamse Vriendschapsring. De Kromanti Winti is een winti met de element lucht. Een andere soortgelijke is de Ampuku winti.
Winti, een boek voor de jeugd, gaat over de Wintireligie. Dit geloof is ontstaan in Suriname nadat mensen uit verschillende delen van Afrika gedwongen werden als slaven met elkaar te leven. Hun religies leken op elkaar. Die vermengden zich en zo ontstond Winti.
Masha deed onderzoek in Suriname. Ze ging daar heen vanwege pimba, eetbare kalk. De inname hiervan is een spiritueel gebruik in Suriname. Binnen de traditionele religie Winti gelooft men dat het eten ervan ze in contact brengt met hun voorouders.
Van die mattenklopper is de mattenklopper ring afgeleid en symboliseert dit sieraad al het harde werken van de tot slaaf gemaakten destijds. De mattenklopper ring stamt af van de slaventijd. Tot op de dag van vandaag is de mattenklopper ring typisch Surinaams.
KABRA, de oudste geesten, de stichters van een bloedverwantschapsgroep ( bere ). Marrons kennen de term kabra ook. Zij noemen de vooroudergeesten ook granjorka en een herboren jorka noemen zij nenseki. Iemand die herboren is in een nakomeling, is de nenseki van die nakomeling.
Traditioneel duurt een dede oso van de avond voor de begrafenis tot de ochtend erna. Vroeger werd er die nacht bij de nabestaanden in huis geslapen om hen bij te staan en te beschermen tegen de geest van de overledene, de yorka, die zich nog 'tussen twee werelden' bevindt.
De Akantamsi is een sterke en dappere winti, en is af en toe ietwat confronterend. Als er een foeka (familieruzie) binnen zijn bere (familiestamboom) is, is hij één van de eerste winti's, misschien wel eerder dan de Ampuku winti, die dit zal aangeven.
Hoeveel mensen Winti beoefenen, of hoeveel priesters en priesteressen er zijn, is niet bekend. Waarschijnlijk doet een groot deel van de 360.000 Surinaamse Nederlanders weleens een Winti-ritueel om iets te vieren. Net als Markelo's christelijke familie gaat een groot deel van de Surinamers naar de kerk.
Witte kraal: witte kralen worden traditioneel gedragen voor de kromanti-winti, terwijl de kromanti kraal, ook wel kromanti fre genoemd, wordt gekenmerkt door zwart-witte strepen en specifiek wordt gedragen voor de kromanti-winti.
De Vodu Winti of Fodu Winti wordt ook Pa Winti genoemd. Deze winti is afkomstig uit Afrika welke zich manifesteert als reptiel- achtige dieren, bijvoorbeeld een leguaan of slang. Van deze winti is er in zowel mannelijke als vrouwelijke variant.
Beschrijving. De pangi is een lange, rechthoekige doek die vrouwen uit de Aukaanse Marron gemeenschap uit Suriname tot boven hun navel om hun middel wikkelen. Marrons zijn afstammelingen van tot slaaf gemaakten die gevlucht zijn en aanvankelijk in het binnenland van Suriname hun stamverband zijn gaan leven.
Een obia is een spirituele kracht die volgens animistische geloofstradities uitgaat van de ziel/geest van een mens, dier, plant of een ander natuurlijk fenomeen. Obia komt voor als medium of magisch medicijn bij Creolen en marrons binnen de gedeelde Surinaamse winti cultuur van Afro-Surinamers.
Ampuku winti is een harde werker . Hij zet zich in voor de persoon bij wie hij zich openbaart. Mensen met een deze winti kunnen een rijkelijk leven leiden als degene goed voor deze zorgt. Winti Cultuur is meegekomen uit Afrika.
Opete kan zich laten zien als een aasgier, maar verschijnt meestal als een zwarte man in officiersuniform; en Apuku neemt de gestalte aan van een baby, een kleine jongen of een grote kikker.
Winti werd in 1776 door de koloniale overheid tot 'afgoderij' verklaard en strafbaar gesteld, en bleef tot 1971 verboden. De rituelen en tradities overleefden eeuwenlang ondergronds, verborgen in de spelonken van het bewustzijn van christelijke Afro-Surinaamse gemeenschappen.
De Kantamasi Winti is van oorsprong een Surinaamse Winti van de middenklasse. Het is een bos winti die graag in een kankantri woont. Het verplaatst zich in de oerwoud door lianen. Het is een sterke Winti die bijna vergelijkbaar is met de Ampuku.