Na het overlijden zakt het bloed door de zwaartekracht (hypostase) en doordat de bloedcirculatie is gestopt naar de laagst gelegen delen van het lichaam: deze kleuren daardoor paarsblauw (lijkvlekken), waar de hoger gelegen gedeelten bleek worden. In de terminale fase kunnen ook lijkvlekken ontstaan.
Het ontstaan van paarsblauwe vlekken
Het bloed zal zich voornamelijk nog voortbewegen in de torso. Hierdoor krijgen onder meer de ledematen, de mond en de neus geen bloed meer. Als gevolg hiervan worden ze koud en ontstaan er paarsblauwe vlekken. Deze worden ook wel 'circulatievlekken' genoemd.
Lijkvlekken ontstaan meestal binnen een half tot één uur na het sterven; na 12 uren zijn ze meestal volledig ontwikkeld, maar nog wel reversibel. Pas na 24 uren zijn lijkvlekken definitief en niet meer wegdrukbaar of verplaatsbaar.
Van lijkvlekken rond de ogen en de nagelriemen is bij een normaal stervensproces geen sprake. Wel is te zien dat bloed wegtrekt met als gevolg bleke oogleden en een bleek nagelbed.
Lijkvocht ontstaat door het vloeibaar worden van een lichaam door ontbinding. Het lichaamsvocht vermengt zich met bloed en bacteriën en is onderhevig aan allerlei chemische processen die in het lichaam plaatsvinden. Dat maakt het dat lijkvocht ook wel eens als giftig wordt beschouwd.
Je hebt vast wel eens verhalen gehoord over lijken die spontaan rechtop gingen zitten in hun kist. Dit is een mythe. Wel is het zo dat je lichaam spastische trekjes kan vertonen op het moment dat het lichtje uit gaat.
Die lichaamssappen moeten weg en dat gaat vaak via de mondhoeken. En is iemand door een besmettelijke ziekte gestorven dan is het zoenen op de mond toch ook echt af te raden. Tegelijkertijd moet iedereen op z'n eigen manier afscheid nemen.
De laatste levensfase (stervensfase)
De duur van de stervensfase is voor elk mens uniek, gemiddeld duurt deze fase 72 uur.
Geprikkeld of agressief reageren, zich helemaal op zichzelf terugtrekken kan wijzen op pijn. Anderzijds worden emoties zoals angst, verdriet, onzekerheid... door de stervende soms geuit via klagen over pijn.
Eerst vallen bijvoorbeeld de longen uit (ARDS) , gevolgd door lever, darmen, nieren en/of andere functies, zoals de bloedstolling.
Rigor mortis (lijkstijfheid)
Rigor mortis treedt als eerste op in de extremiteiten zoals de armen, de benen en het hoofd. Ook vormt zich kippenvel doordat rigor mortis optreedt in de in de huid gelegen spiertjes.
Antwoord: Het bloed van een overledene stolt en klontert. Het klonteren en stollen heeft echter op een andere manier plaats dan bij levenden. Dit komt doordat er geen stollingsfactoren meer door het dode lichaam worden aangemaakt.
In het algemeen is het zo dat een overledene die goed gekoeld is, dat vaak 10 dagen kan doorstaan.
Omdat het bloed zich meer en meer terugtrekt naar de borst- en buikholte, kunnen handen, armen, voeten, benen en neus koud aanvoelen. Op de benen kunnen paarsblauwe vlekken ontstaan. De gelaatskleur wordt grauw en bij de laatste ademtocht trekt de kleur helemaal uit het gezicht weg ('doods - bleek').
De stervende kijkt dan anders uit zijn of haar ogen en kan een onrustige en verwarde indruk maken. Dit wordt een delier genoemd. Het lijkt alsof iemand van alles beleeft of ziet, maar wat precies is niet duidelijk. Vaak maakt de stervende kleine (hand) bewegingen, alsof hij iets wil plukken of aanwijzen.
Het is belangrijk om iemand die stervende is te voorzien van troost en steun. Je kunt iets zeggen als: “Ik ben hier voor je” of “Je bent niet alleen, ik zal aan je zijde zijn”. Je kunt ook herinneringen delen of vertellen wat die persoon voor jou betekent.
Voelt het lichaam pijn tijdens cremeren? Nadat een persoon is overleden kan niks nog pijn doen. Met de huidige technologie is er geen onzekerheid meer of iemand wel of niet echt overleden is. Daarom doet crematie geen pijn voor de overledene.
Tijdens de stokkende ademhaling kan er sprake zijn van een reutelend geluid. Dit geluid wordt veroorzaakt doordat de normale hoest- en slikprikkels verdwijnen en slijm zich ophoopt in de keelholte of de luchtpijp. U kunt dan denken dat uw naaste ernstig benauwd is of zelfs stikt maar hier is geen sprake van.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, leidt het ophogen van morfine ook niet tot het bespoedigen van de dood. Morfine is wel geschikt om pijn en benauwdheid te behandelen en kan dus wel een belangrijke rol spelen in de fase van het levenseinde.
In sommige gevallen kan de situatie van een patiënt zo verslechteren, dat de kans op snel overlijden groot is. In dit soort gevallen hebben familie en naasten de mogelijkheid om 24 uur per dag bij hun dierbare aanwezig te zijn. Het waken kan iemand die op sterven ligt rust, troost en een veilig gevoel geven.
De helft van de patiënten overlijdt binnen 13 dagen na het stoppen met eten en drinken. U heeft zelf ook enige invloed op de tijdsduur. Als u besluit om toch iets te drinken (meer dan een half kopje per dag), dan kunt u hiermee het proces vertragen. De periode tot overlijden kan dan enkele weken tot maanden duren.
De spieren van je blaas kunnen minder goed werken, waardoor je wel urine kan verliezen. Dat wordt opgelost met bijvoorbeeld luiers of een katheter. Je verzorgende of (huis)arts kan je hier advies over geven.
Denk ook aan de kleding!
Let ook op het materiaal van de schoenen; schoenen van bijvoorbeeld (kunst)leer zijn erg belastend voor de grond. Hoewel het wel eens wordt afgeraden door de uitvaartondernemers komt het ook vaak voor dat brillen en sieraden nog worden gedragen.
Om de mond te sluiten kan gebruik worden gemaakt van een kinsteun. Voor overledenenzorg bestaan verschillende soorten kinsteunen. Sommige soorten kinsteunen kunt u instellen en andere weer afbreken tot op de gewenste lengte.
Swash doekjes / washandjes hebben een terugvettende werking waardoor een beschermende laag op het lichaam van de overledene aanwezig blijft. Deze beschermende laag helpt uitdroging, invloeden van buitenaf en inwerking van micro-organismen te remmen.