Bij een tautologie wordt hetzelfde begrip tweemaal genoemd. Vaak gaat het daarbij om twee bijvoeglijke naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden: gratis en voor niets; daarnaast en ook in één zin.
Bij een pleonasme wordt een eigenschap die onlosmakelijk verbonden is met het genoemde, nog eens in een bepaling uitgedrukt, al dan niet bewust. Voorbeelden zijn een houten boomstam, het groene gras en een ronde cirkel.
Bij een pleonasme is er sprake van twee verschillende woordsoorten, waarbij het ene woord iets uitdrukt wat al in het andere woord besloten ligt. Bij een tautologie wordt hetzelfde gezegd met twee verschillende woorden van dezelfde woordsoort.
Een tautologie is een combinatie van woorden met dezelfde betekenis, bijvoorbeeld: Ik wilde komen maar er kwam echter iets tussen. In deze zin wordt de betekenis van maar herhaald door echter. Je kunt dus makkelijk een van de twee weglaten.
Bij een pleonasme herhaal je vaak een deel van de betekenis van een woord. Meestal gebeurt dit door een combinatie van een bijvoeglijk naamwoord met een zelfstandig naamwoord of een werkwoord. Voorbeelden hiervan zijn: ronde bal, omlaag vallen, weer hervatten, aanwezige bezoekers, valse voorwendsels.
Bij het oxymoron (de klemtoon ligt op mo) gaat het om twee begrippen die op het eerste gezicht niet samen lijken te gaan, al worden ze wel zo gepresenteerd. Een bekend voorbeeld is 'Er viel een oorverdovende stilte. ' Dat is eigenlijk gek: oorverdovend hoort juist bij lawaai.
Een voorbeeld is 'witte sneeuw' of 'een stekelige egel'. Sneeuw is namelijk altijd wit en egels zijn per definitie stekelig. Dit stijlfiguur kun je verbeteren door de bepaling te schrappen.
Dubbelopismen is een verzamelterm voor de stijlfiguren contaminatie, tautologie en pleonasme. Bij alle drie herhaalt de schrijver of spreker iets wat al is genoemd of verondersteld. Bij een contaminatie zijn twee woorden of uitdrukkingen met vrijwel dezelfde betekenis vermengd (opserveren = opdienen en serveren).
Eufemismen worden gebruikt ter vervanging van aanduidingen die men bedreigend, kwetsend, onfatsoenlijk, onaangenaam of in een andere zin te negatief vindt. Voorbeelden: zelfdoding of suïcide in plaats van zelfmoord, kleine mens in plaats van dwerg, niet erg slim in plaats van dom.
Het komt ook voor dat een begrip twee keer achter elkaar met verschillende woorden genoemd wordt, dit noemen we een tautologie.
Bij een onjuiste herhaling wordt een vast voorzetsel twee keer ten onrechte gebruikt. Bijvoorbeeld: Op de Partij van de Dieren zou ik graag Op stemmen. Twee keer 'op' is hier niet nodig. Een voorbeeld van een pleonasme is witte sneeuw, groen gras of van tevoren reserveren.
Een contaminatie is een verhaspeling van twee woorden of uitdrukkingen met een verwante betekenis, waardoor een verkeerd nieuw woord of een verkeerde nieuwe uitdrukking ontstaat.
Een pleonasme is een combinatie van twee woorden waarbij het ene woord de eigenschap van het andere woord herhaalt, bijvoorbeeld: ronde cirkel. Het bijvoeglijk naamwoord ronde heeft dezelfde betekenis of eigenschap als het zelfstandig naamwoord cirkel. Je gebruikt dus een woord dat overbodig is.
Een tautologie is een woordcombinatie waarin een begrip twee keer of meer wordt genoemd. Ze bestaat doorgaans uit twee of meer woorden van dezelfde woordsoort, vaak met en of of(te) ertussen. Voorbeelden zijn eenzaam en alleen, pracht en praal en niettemin toch.
Als de tautologie niet zinvol is gebruikt, d.w.z. als er geen accentuering van een of ander begrip wordt aangebracht, is er sprake van een foutieve tautologie, een stijlfout.
Een bekend voorbeeld van tautologie, twee keer hetzelfde zeggen, is 'gratis en voor niets'. Al zijn werkzaamheden waren voor niets.
De hyperbool is een overdrijving. Hiermee kun je extra nadruk leggen op een gevoel of een emotie. Je moet een hyperbool niet letterlijk nemen; kijk maar eens naar de volgende voorbeelden: Ik lach me dood!
Een hyperbool is een stijlfiguur waarbij iets opzettelijk in grote mate wordt overdreven. Het beoogde effect is versterkend en vaak ironisch of komisch.
accuraat, angstvallig, consciëntieus, gedetailleerd, minutieus, nauwgezet, nauwkeurig, net, oplettend, plichtsgetrouw, precies, scrupuleus, secuur, soigneus, stipt, voorzichtig.
Nachecken is geen correct Nederlands. We noemen dit woord een contaminatie. Dit betekent dat het een samenvoeging is van twee werkwoorden, namelijk nakijken en checken. Je leidinggevende had dus kunnen zeggen: wil jij dit even nakijken?
Hoe noem je een dubbele verkleining? Contaminatie ontstaat wanneer twee woorden of uitdrukkingen met elkaar worden vermengd. Dit worden ook wel cocktailwoorden of -uitdrukkingen genoemd. Contaminaties zijn echt stijlfouten, die niet gebruikt moeten worden.
Een ander voorbeeld is overnieuw, dat sinds 2005 in het officiële Groene Boekje staat. Bij een pleonasme wordt een eigenschap die een begrip toch al heeft, nog eens expliciet genoemd. Dat gebeurt bijvoorbeeld in combinaties als witte sneeuw en een ronde bal.
Deze zin is ook een pleonasme. Als iets valt, dan valt het namelijk al naar beneden, dus omlaag. Het valt tenslotte niet omhoog. Een pleonasme kan dus ook voorkomen bij werkwoorden.
Elk taalmiddel wordt besproken met een of meerdere voorbeelden. De tien gekozen stijlfiguren zijn alliteratie, antithese, herhaling, ironie, metafoor, parabool en hyperbool, parallellisme, personificatie, synesthesie en vergelijking.