De Zwarte Dood is de epidemie die van 1347 tot 1352 in Europa woedde en vele slachtoffers maakte, soms tientallen procenten van de bevolking. De epidemie werd veroorzaakt door de pestbacterie en kostte wereldwijd tussen de 75 en 200 miljoen mensen het leven.
Ziekteverschijnselen pest
Zonder behandeling dringt de bacterie in ongeveer de helft van de gevallen door in de bloedbaan en veroorzaakt sepsis (bloedvergiftiging). Onbehandelde sepsis is vrijwel altijd dodelijk. Longpest is de minst voorkomende, maar meest gevaarlijke vorm van pest.
Nog regelmatig zou de Zwarte Dood soms opduiken in Europa, maar nooit zo erg als in 1348. De enige echte reden dat hij gestopt was, was dat de overgebleven mensen nu tegen de pestbacterie konden. Hun kinderen konden dat niet en werden wel weer getroffen door de pest. Tegenwoordig is de pest niet meer gevaarlijk.
Een van de beruchtste ziekmakers is Yersinia pestis. In de jaren 541-543 na Christus trof deze pestbacterie het Oost-Romeinse Rijk, ook wel Byzantijnse Rijk genoemd, van keizer Justinianus I. De keizer, naar wie de ziekte is vernoemd, kreeg zelf ook de pest, maar overleefde het.
In de veertiende eeuw werd de wereld getroffen door een ernstige pandemie: de pest, een hele besmettelijke ziekte. Deze werd veroorzaakt door een bacterie. In die tijd was er nog geen medicijn, waardoor er 200 miljoen doden vielen.
Wereldwijd neemt het aantal pestgevallen de laatste 10 jaar beduidend af. Terwijl er in 2008 nog ongeveer 2700 gevallen aan de WHO werden gerapporteerd, waren dit er in 2018 nog maar 248. Gedurende de afgelopen decennia zijn urbane epidemieën gemeld in onder andere Afrika, Zuid-Amerika en Azië.
De dood lag overal op de loer. Kindersterfte, dijkdoorbraken, hongersnoden, stadsbranden, dodelijke ziekten, plunderende landsheren of grootschaliger oorlogsgeweld beheersten het dagelijks leven.
Sharon DeWitte onderzoekt skeletresten om aanwijzingen te vinden over overlevenden van de middeleeuwse pest uit de 14e eeuw. Een nieuw onderzoek suggereert dat mensen die de middeleeuwse massamoordplaag, bekend als de Zwarte Dood, overleefden, aanzienlijk langer leefden en gezonder waren dan mensen die leefden voordat de epidemie in 1347 toesloeg.
Het bekendste pesttype is de builenpest, waaraan de Zwarte Dood zijn naam ontleent. Iemand met builenpest krijgt eerst koorts en hoofdpijn, waarna in met name de liesstreek en oksels pijnlijke zwarte builen ontstaan vanwege geïnfecteerde lymfeklieren.
Maar de ziekte bestaat vandaag ook nog. De uitbraken zijn echter veel beperkter en vooral: dankzij antibiotica is de ziekte te genezen. Er bestaan verschillende soorten van pest, die allemaal door hetzelfde type bacterie worden veroorzaakt, de Yersinia pestis. De bacterie wordt overgedragen door besmette vlooien.
Angst en discriminatie. Angst leidde ook tot het aanwijzen van een zondebok en tot discriminatie van groepen in de samenleving. Zo kregen de joden al bij de pestuitbraken in de 14e eeuw de schuld van de pest en de noodlottige gevolgen daarvan, wat in een aantal steden leidde tot pestpogroms en verbanning van de joden.
Tot nu toe geloofden velen dat uitbraken plaatsvonden omdat de bacterie die de ziekte veroorzaakt, Yersinia pestis, herhaaldelijk opnieuw werd geïntroduceerd via handel met China. Deze nieuwe studie lijkt te wijzen op een meer spookachtige, mysterieuze waarheid: de pest heeft Europa mogelijk nooit verlaten .
In 1738 was er nog een epidemie in Oost-Europa en de ziekte verdween pas uit Europa na een laatste heropflakkering in Rusland van 1770-1773.
Er wordt algemeen aangenomen dat de Zwarte Dood het gevolg was van de pest, veroorzaakt door infectie met de bacterie Yersinia pestis . Moderne genetische analyses geven aan dat de stam van Y. pestis die tijdens de Zwarte Dood werd geïntroduceerd, voorouderlijk is aan alle bestaande circulerende Y. pestis-stammen waarvan bekend is dat ze ziekten bij mensen veroorzaken.
Het sterftecijfer lag namelijk enorm hoog, al was niet elke vorm van pest even dodelijk. Vóór de ontwikkeling van antibiotica stierf 60 procent van de slachtoffers van de builenpest, terwijl bloed- en longpest vrijwel altijd dodelijk waren.
Pesthuizen. Speciale pestdokters beschermden zich tegen de ondraaglijke stank met in azijn gedoopte sponzen. Soms werd het gezicht beschermd met een masker, gevuld met kruiderijen. Vooral in steden, waar de bevolking dicht opeen leefde, hield de pest huis.
De pest is meerdere malen ontstaan in de loop van de geschiedenis en dit kan opnieuw gebeuren, zo waarschuwen wetenschappers. Het Romeinse rijk keeg in de zesde eeuw na Christus te maken met een vorm van de builenpest die genetisch gezien niet kan worden beschouwd als een voorloper van de moderne pest.
Over het algemeen wordt aangenomen dat vogels niet vatbaar zijn voor de pest , maar sommige onderzoekers hebben geopperd dat roofvogels geïnfecteerde knaagdieren tussen locaties kunnen verplaatsen en zo kunnen bijdragen aan de verspreiding van de ziekte.
Mutatie van de pest overleefde generaties lang
Dit kwam vooral doordat deze mensen sterke genen van hun ouders hadden geërfd. Personen die de pest overleefden gaven de gunstige mutaties in hun DNA door aan hun kinderen, waardoor de mutatie bleef overleven. Zelfs vandaag de dag komt de mutatie nog veelvuldig voor.
Volgens de CDC zijn alle vormen van de pest te behandelen met gangbare antibiotica, waarbij vroege behandeling de overlevingskansen drastisch verbetert. Hoewel Y pestis nog steeds bijna overal kan voorkomen en dodelijk kan zijn voor individuen, is een grotere pandemie die doet denken aan de Zwarte Dood dus vrijwel onmogelijk .
"In de middeleeuwen zijn miljoenen mensen gestorven aan de pest, maar dat is nu niet meer het geval. Per jaar worden over de hele wereld zo'n 1.000 infecties vastgesteld. In landen als Madagaskar en de Democratische Republiek Congo komt het nog regelmatig voor, maar vooral in afgelegen gebieden.
Met maar liefst de helft van de bevolking dood, hadden overlevenden in het post-pesttijdperk meer middelen tot hun beschikking . Historische documentatie registreert een verbetering in het dieet, vooral onder de armen, zei DeWitte. "Ze aten meer vlees en vis en brood van betere kwaliteit, en in grotere hoeveelheden," zei ze.
Levensverwachting voor mannen 80,3 en voor vrouwen 83,3
In 2023 was de levensverwachting. (Het gemiddeld aantal nog te verwachten levensjaren op een bepaalde leeftijd. ) bij geboorte 80,3 jaar voor mannen en 83,3 jaar voor vrouwen.
In de middeleeuwen was er geen toiletpapier. Mensen gebruikten stro, mos of kledingstukken, waardoor er darmbacteriën op hun handen kwamen.En handen werden meestal met koud water gewassen.
Door meer en meer doodsoorzaken weg te nemen, ging het aantal mensen dat op jonge leeftijd overleed drastisch omlaag, waardoor de levensverwachting omhoog schoot. Tot ongeveer 1800 werden we wereldwijd gemiddeld niet ouder dan 30.