Fries - MEERTALIGHEID EN TAALSTOORNISSEN. Het Fries is een West-Germaanse taal, net als het Nederlands, het Engels en het Duits. Het Fries lijkt meer op het Engels, terwijl het Nederlands meer op het Duits lijkt.
Oudfriese rechtsteksten zijn overgeleverd vanaf de 13e eeuw. In tegenstelling tot het Nederlands waar de periode van het Oudnederlands in de 12e eeuw eindigt, spreekt men in het geval van het Fries tot rond 1550 van Oudfries.
Het Fries is een oude taal, ouder dan het Nederlands, die in de 16e en 17e eeuw in de verdrukking raakt als vanuit Holland het Nederlands oprukt, vertelt Riemersma, die promoveerde op tweetaligheid. In de 19e eeuw ontstaat een emancipatiebeweging. In 1907 volgt een eerste subsidie voor de Friese taal.
Het Westerlauwers Fries wordt geschreven met het Latijnse schrift, maar het Fries heeft maar 24 letters terwijl het klassiek Latijnse alfabet er 26 heeft. De Q en de X worden in de hedendaagse spelling van het Fries niet gebruikt. In Friese woordenboeken komen de I en de Y op dezelfde plaats.
Hoewel het Fries en het Nederlands dezelfde vooroudertaal hebben, zijn het toch echt verschillende talen. Het Fries heeft veel meer gemeen met de Engelse talen dan met het Nederlands.
West: Engels: daughter (Angelsaksisch: dohtor), Duits: Tochter, (Oudhoogduits: tohter), Fries: dochter (Oudfries: dochter) Noord: Zweeds: dotter, Deens/Noors: datter, (Nynorsk: dotter, Oudnoords: dóttir), IJslands/Faeröers: dóttir.
Van de Friezen spreekt 40 procent in het Fries, van de Limburgers 48 procent in het Limburgs.
Nederlands is de officiële taal van Nederland. De Nederlandse Gebarentaal (NGT) en de Friese taal in de provincie Fryslân zijn allebei door de wet erkend in Nederland. Het Fries is de tweede officiële taal in de provincie Fryslân.
Het Duits en Nederlands lijken zoveel op elkaar doordat ze tot dezelfde taalfamilie behoren. Het Duits en het Nederlands zijn namelijk Germaanse talen. Dat betekent dat ze allebei uit dezelfde taal zijn ontstaan: het Germaans.
Naar huidige inzichten stammen de tegenwoordige Friezen niet af van de Frisii van Tacitus, maar van landverhuizers uit de 5e en 6e eeuw die de kust van Nederland en Duitsland koloniseerden. Er is geen aantoonbaar bewijs voor continuïteit in de bewoningsgeschiedenis van het noorden van Nederland.
De verschillen in status tussen het Fries en het Limburgs zijn kortom historisch en niet taalkundig van aard. Waarom het Fries wel en het Limburgs niet als officiële taal in Nederland is erkend, heeft te maken met tijdsgeest, identiteit en mentaliteit.
In grote lijnen gaat het erom dat je een 'echte' Fries bent als de hele zin, in het Fries dus, zonder fouten kan opdreunen. Andere varianten van deze uitspraak zijn: Bûter, brea en brune sûker (bruine suiker) wa't dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries.
Heel simpel gezegd: een taal is datgene wat men erkent als 'de standaard'. En dialecten zijn op hun beurt regionale variaties op deze standaardtaal. Het verschil tussen taal en dialect kan dus tamelijk willekeurig zijn, maar het Nederlands en het Fries zijn in elk geval vastgelegd als officiële talen.
Reputatie. Haarlem heeft de reputatie dat het de plaats is waar het zuiverste, het minst van de norm afwijkende Nederlands gesproken wordt.
ABN niet in Haarlem, maar in Dronten
Vraag iemand waar het meeste Algemeen Beschaafd Nederlands' wordt gesproken, en het antwoord zal waarschijnlijk zijn: in Haarlem.
Het aantal allochtonen in Nederland is 3.752.2911 op 1 januari 2016. Omgerekend is dit 22% van de Nederlandse bevolking. Het gaat hierbij om het totaal van zowel eerste generatie als tweede generatie allochtonen en zowel westers als niet westerse allochtonen en alle leeftijden, dus inclusief kinderen.
De twee meest vermogende Friezen De Friezen die de lijst aanvoeren, zijn we- derom Gerrit (77) en Hans (56) Mulder uit Grou. In de Quote500 vinden zij zichzelf te- rug op de 59ste plek. Gerrit Mulder, destijds chirurg, richtte in 1986 een bedrijf op nadat hij zich stoorde aan het vele papierwerk in de zorgsector.
In Friesland is het verschil tussen waarde en geluk het opvallendst, concluderen onderzoekers van statistiekbureau CBS. Het bbp per hoofd van de bevolking was daar 34.800 euro per inwoner in 2021, terwijl dat landelijk 49.100 was. Alleen in Drenthe was het bbp nog lager.
Slechts iets meer dan 12 procent van de Friezen kan goed Fries schrijven. Dat blijkt uit een onderzoek van de provincie Friesland naar de spreek-, lees- en schrijfvaardigheid van de Friezen in hun eigen taal. Ruim 80 procent kan de taal goed verstaan, 65 procent kan hem goed spreken.
Jaring Rispens uit Wommels, jij zet je met twee vrienden in voor de verbreiding van het woord tútsje, wat Fries is voor kusje....
Papa, mama, opa en oma in het Fries
Als je moeder Fries is, zeg je niet moeder, maar 'mem'. Friese woorden worden ook gebruikt voor opa en oma. Als je over je Friese opa praat, zeg je “Pake”.
Sneon (en saterdei) 'zaterdag' land nu zijn Sonnabend dankt en het grootste deel van Friesland zijn sneon.