Svalbard, of eigenlijk Spitsbergen, is het meest noordelijk gelegen eiland van Noorwegen. Door de draaiing van de aarde om de zon is het hier in de winterperiode 84 dagen donker. De zon komt dan helemaal niet op en het is dus gewoon constant donker.
De middernachtzon is een natuurlijk fenomeen wat zich in de zomer voordoet tussen het zuiden van de zuidpoolcirkel en het noorden van de poolcirkel - ook in Noord-Noorwegen. De aarde draait in een bepaalde hoek in een baan rond de zon waardoor de Noordpool tijdens de zomermaanden naar de zon gericht is.
Het is winter op Svalbard, en rondom de hoofdplaats van deze archipel in de ijselijke Barentsz-zee (die wij als Spitsbergen aanduiden) is het permanent duister. 's Nachts en overdag. Van november tot eind februari zijn de ruim drieduizend inwoners van de Noorse nederzetting verstoken van daglicht.
IJsland: het land van de middernachtzon
Hoewel de middernachtzon piekt in juni, is het al in mei 's nachts licht in IJsland en dat gaat door tot in augustus. Dit komt omdat IJsland vlak bij de poolcirkel ligt.
Vanaf 21 maart is het op de noordpool 6 maanden lang constant dag. Vanaf 23 september valt daar de duisternis in en blijft het de volgende 6 maanden donker. Op de zuidpool gebeurt het omgekeerde. In ons voorjaar en zomer is het daar donker en vanaf 23 september breekt daar voor de volgende 6 maanden de zon door.
De middernachtzon is een natuurlijk fenomeen waarbij de zon om middernacht boven de horizon staat, en dus ook gedurende de rest van de dag en nacht. Dit fenomeen komt jaarlijks tijdens een bepaalde periode in gebieden rond en vooral ten noorden van de noordpoolcirkel voor, zoals Noord-IJsland en Noord-Scandinavië.
Het centrale moment daarin is de langste dag van het jaar: 21 juni. Op diverse plaatsen in Noorwegen, Zweden en Finland wordt deze dag uitbundig gevierd. In elk van de Noordelijke landen hebben ze een aparte benaming voor de langste dag en ook het vieren geschiedt soms op verschillende momenten.
Het stadje Utqiaġvik, voorheen bekend al Barrow, ligt in het noorden van Alaska en is tevens de meest noordelijke bewoonde plaats van Noord-Amerika. De minimumtemperatuur is er 324 dagen onder het vriespunt.
Daar zie je dat zonlicht het noorden van de planeet niet bereikt. Dit betekent dat het op 23 december de zon in Rovaniemi om 11:08 uur opkomt en om 13:23 uur ondergaat. Vanaf 6 juni is het tot en met halverwege juli 24 uur licht. Het is dus nooit 24 uur donker in Lapland maar wel 24 uur lang licht.
In het hoge noorden van Noorwegen verdwijnt de zon van november tot januari volledig onder de horizon. Maar in deze donkere tijd is er op het midden van de dag het zogeheten 'blauwe licht', een soort van schemerlicht bijna net zo indrukwekkend is als het noorderlicht.
Op 21 juni gaat de zon in Barcelona op om 6.19 uur en onder om 21.27 uur. In Málaga blijft het nog ietsje langer donker. Daar wordt het pas om 7.00 uur licht en is de zonsondergang om 21.38 uur. In Nederland worden we om 5.19 uur al wakker van de eerste zonnestralen en blijft het licht tot 22.05 uur.
Wanneer valt de winterzonnewende? Het moment dat de zon van richting lijkt te veranderen, valt in 2021 op 21 december om 16.59 uur. Dit is de officiële winterzonnewende. In 2022 valt de winterzonnewende op 21 december om 22.48 uur.
De zon bevindt zich op de ecliptica. Die ecliptica staat soms loodrecht op de horizon, soms maakt ie er maar een flauwe hoek mee. Dat is afhankelijk van de breedteligging van de plaats en van het tijdstip van het jaar. In de gebieden rond de evenaar verloopt de zonsondergang het snelst.
In de zomermaanden blijft het ten noorden van de poolcirkel, zoals IJsland en in het noorden van Noorwegen, Zweden en Finland zelfs altijd licht. In landen ten noorden van de poolcirkel gaat de zon in juni en juli niet onder. Op Spitsbergen gaat de zon zelfs van 20 april tot 23 augustus niet onder.
In de zomermaanden is er in IJsland gemiddeld rond de 20 uur daglicht! De zon gaat onder rond middernacht en komt drie uur later weer op. De lange dagen en warme nachten geven je de mogelijkheid om langer op te blijven, meer te zien en meer te doen.
Zweden ligt een stuk noordelijker dan België en Nederland dus ja, de dagen zijn in de wintermaanden een stuk korter. Rond 21 maart en 21 september is het zowat overal in Europa ongeveer even lang licht.
In de zomer wordt het rond de18 graden en in de winter vriest het -13 graden. De zon schijnt jaarlijks 2061 uren en vooral de maanden mei en juni dragen hier aan bij.
In Tromso (Tromsø) in het hoge noorden van Noorwegen kun je een van de mooiste natuurverschijnselen op aarde te zien: de Middernachtzon. Een uniek verschijnsel waarbij het in de zomer niet donker wordt.
De dagen worden in maart zo'n 4 minuten per dag langer en het tempo waarmee het langer licht wordt bereikt jaarlijks op 20 of 21 maart het hoogtepunt. De daglengte verandert voor veel mensen in positieve zin en daarmee is het effect van de toenemende daglichtperiode nog sterker.
De middernachtzon maakt onderdeel uit van het dagelijks leven van de inwoners van het uiterste noorden van Zweden. De extra uren dag- en zonlicht zorgen ervoor dat tuinen en parken volop groeien en bloeien in deze tijd van het jaar.
Duur van de schemering
In landen als Spanje of Italië duurt de schemering daardoor bijvoorbeeld aanzienlijk korter dan in verder van de evenaar gelegen landen als Nederland en België. Het wordt zodoende in landen dichter bij de evenaar 's avonds na zonsondergang veel sneller donker.
En de kortste nacht? Dat is de nacht van 20/21 juni 2022.