Iedereen die wel eens in Engeland is geweest in het voorjaar (april-mei) kent de aanblik van de prachtige gele bloemenvelden. Maar wat is dit gele bloemetje nu precies? En waarom zetten de Engelse er velden vol mee? Het antwoord is vrij kort: koolzaad.
Misschien is het je al opgevallen, of ga je het vanaf nu zien: grote velden of akkers die opeens helemaal geel of oranje zijn. Deze kleur wordt veroorzaakt door glyfosaat: het hoofdbestanddeel van het meest omstreden bestrijdingsmiddel ter wereld: Roundup.
De gele bloemen in de bermen en slootkanten die nu zo uitbundig bloeien zijn (in de meeste gevallen) raapzaad. Dit is een plantensoort die het goed doet op voedselrijke grond op plekken die kaal zijn of waar de bodem verstoord is. Daarom doet raapzaad het goed in bermen of slootkanten die geklepeld worden.
Producten van de koolzaadplant zijn, naast koolzaadolie en stro, koolzaadschroot dat na persing overblijft. Het is rijk aan onverzadigde vetzuren, eiwitten, vitaminen en mineralen en gewild als krachtvoer voor het vee. Het is een alternatief voor geïmporteerde soja. Koolzaad is wereldwijd een belangrijk akkerbouwgewas.
Herkenbaar is Koolzaad aan de 4 relatief grote gele kroonbladen, die elkaar overlappen, de zes meeldraden en schuin afstaande kelkbladen. De bovenste bladeren zijn half stengelomvattend en blauwgroen van kleur. De vruchten zijn flinke hauwen, meestal meer dan 3,5 cm lang met een korte snavel.
Koolzaad-bloemen hebben een fijne zoete smaak en zijn zeer geschikt voor fijne garneringen. Vanaf half April tot eind Juni zijn de bijen ook blij met deze bloemen, imkers brengen daarom jaarlijks hun bijen-volken naar de bloeiende Koolzaad-velden.
Raapzaad heeft bladeren die aan beide zijden borstelig behaard zijn. Alle bladeren, ook de bovenste meer langwerpige en veel kleinere bladeren, hebben een diep stengelomvattende en hartvormige bladvoet, hetgeen sterk duidt op Raapzaad. De kleur van de bladeren is meer groen, dan blauwgroen; ook dat duidt op Raapzaad.
Een gratis voorjaarskuur van de natuur! Ook het eten van wild koolzaad is gezond. De bloemetjes hebben een fijne, zoetige smaak en zijn erg leuk in salades.
“Koolzaad brengt gemiddeld € 2.003 per hectare op, terwijl wintertarwe € 2.117 per hectare oplevert.” Boven baseert zich op proefveldgegevens van Ebelsheerd over de laatste vier jaar.
koolzaadperskoek wordt op de wereldmarkt verkocht tegen 260 euro per ton. Als je vertrekt van een opbrengst van 4,5 ton koolzaad per ha krijg je ongeveer 2,5 ton perskoek of ongeveer 650 euro/ha. Olie verkoop je aan ongeveer 690 euro per ton of ongeveer 1400 euro/ha. Samen kom je aan 2050 euro/ha.
Dit is nodig om de dijk te beschermen tegen erosie. Het koolzaad staat volop in bloei. Een bloemenzee kleurt bermen en dijken geel. Een prachtig gezicht en goed voor de biodiversiteit.
Naast raapzaad en koolzaad is er nog een plant die erop lijkt: de wilde mosterd, herik. Deze heeft fijnere bloemen dan koolzaad en raapzaad, waardoor je minder een gele zee van bloemen zult zien. En het start later met bloeien.
Het verschil tussen gele mosterd en koolzaad is de bloeiperiode. De planten bloeien eigenlijk nooit tegelijkertijd. Waar koolzaad bloeit in het voorjaar, bloeit gele mosterd juist in de zomer. Een ander verschil is dat koolzaad een sterke, scherpe geur heeft, terwijl gele mosterd zo goed als geurloos is.
Bij het oogsten moeten de haspellatten even snel achterwaarts bewegen als de machine vooruit rijdt en de tanden moeten verticaal staan. De haspel raakt het gewas dan direct na het afmaaien. Door een hoge stoppellengte te hanteren en het toerental van de haspel juist af te stellen, kan het zaadverlies beperkt worden.
De olie van deze koolzaadsoort heeft een lager gehalte aan transvetzuren en een langere houdbaarheid (een hoger rookpunt) bij het verhitten. Het kan daardoor erg hoog en lang tot 240 graden worden verhit en is daarmee bijzonder geschikt voor bakken, lang en heet braden, wokken en frituren.
In het voorjaar kent een koolzaadplant een sterke periode van groei waarbij het tot een lengte kan komen van meer dan 150 cm. De bloeiperiode van winterkoolzaad valt vanaf half april tot begin mei. In een warm en zonnig voorjaar kan de koolzaad al iets eerder gaan bloeien.
Door de diepe beworteling (koolzaad heeft een penwortel) wordt er voldoende water en lucht in de bodem opgeslagen waardoor het bodemleven actief blijft. Omdat koolzaad eind augustus/begin september is gezaaid, neemt het gewas de aanwezige stikstof in de bodem op en spoelt er minder stikstof uit naar het grondwater.
Hoewel het twee verschillende variëteiten betreft, worden de beide namen in de praktijk door elkaar gebruikt. Koolzaad is een landbouwgewas terwijl raapzaad van oorsprong een inheemse wilde plant is. Wat betreft hoeveelheid calorieën en het soort vet is er ook (nagenoeg) geen verschil.
Wintertarwe zaaien na koolzaad = meeropbrengst van 10%
Winterkoolzaad is een vroegruimend gewas en zorgt daarmee voor oogstspreiding. Ook geeft dit mogelijkheden tot nateelt, bijv. van wintertarwe.
Onder andere in Noord-Nederland, in de provincie Groningen, is veel koolzaad te vinden. Vind je dit te ver rijden? Ga dan vooral op zoek naar goede landelijke gebieden waar je op verkenning kan. Tip: als je een tijdje rondfietst in een mooie landelijke omgeving, kom je vaak vanzelf wel een koolzaadveld tegen.
“Als koolzaad in het nieuwe GLB wordt toegekend als rustgewas ontstaan er mogelijkheden voor meer ondernemers, maar dat is nog even afwachten.”
De prijs van koolzaad is enorm gestegen. De waarde was al hoog, maar door de oorlog in Oekraïne kost een ton koolzaad nu rond de 1100 euro. Dat was een kleine tien jaar geleden ongeveer 350 euro, zegt de Coöperatieve Koolzaadvereniging Oost Nederland Colzaco.
Veel mensen kennen fluitenkruid en berenklauw, witte schermbloemige planten die je volop in de bermen tegenkomt. Minder bekend is pastinaak. Overduidelijk ook een schermbloem, maar dan met gele bloemen. In de loop van de zomer zie je ze verschijnen in de wegbermen.
Raapzaad en koolzaad zitten in deze plantenfamilie, maar ook o.a. bloemkool, broccoli, spruitjes, radijs en vele andere koolsoorten. Sommige zijn smaakbepalend (scherp of bitter), andere beschermend en er zijn ook giftige (zogeheten phytotoxines) bij als grote hoeveelheden worden gegeten.