De vier belangrijkste onderdelen van de rechtsstaat zijn de grondrechten, de scheiding der machten, het legaliteitsbeginsel en onafhankelijke rechtspraak. Sommige rechten zijn zo belangrijk dat ze zijn opgenomen in de Grondwet en vandaar ook grondrechten genoemd worden.
De rechtsstaat is een staatsvorm waarin de overheid gebonden is aan het recht. Dat betekent dat wetten en regels begrenzen hoe de overheid macht uitoefent. De inwoners hebben fundamentele rechten (grondrechten), die de overheid niet zomaar mag beperken.
In een rechtsstaat is er sprake van een scheiding der machten. De wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechterlijke macht zijn hierin van elkaar gescheiden. De drie machten zijn onafhankelijk van elkaar, en controleren elkaars functioneren.
Een rechtsstaat, omdat iedereen – dus ook de overheid – zich aan het recht moet houden. Hierbij staan rechtvaardigheid, rechtsgelijkheid en de toegang tot het recht, rechtsbescherming en de onafhankelijkheid van de rechtspraak centraal.
Binnen het dilemma van de rechtsstaat , ook wel veiligheidsutopie genoemd, botsen de waarden rechtsbescherming en rechtshandhaving met elkaar. De vraag waar het in dit dilemma om draait is: 'Hoeveel vrijheid willen we opofferen ten gunste van de criminaliteitsbestrijding? '.
De democratische rechtsstaat is de basis voor de Nederlandse manier van leven. Burgers kiezen volksvertegenwoordigers. Die gekozen volksvertegenwoordigers stellen vervolgens wetten en regels vast in bijvoorbeeld de Tweede Kamer of de gemeenteraad. Politici leggen verantwoording af.
Het overkoepelende bestuur van de rechtbanken, de gerechtshoven, het CBb en de CRvB is de Raad voor de rechtspraak. De Raad houdt toezicht en zorgt ervoor dat rechters hun werk goed kunnen doen, bijvoorbeeld door kennis toegankelijk te maken. De Raad komt op voor de belangen van de Rechtspraak in de politiek.
De kortste is de Grondwet van Vermont , aangenomen in 1793 en momenteel 8.295 woorden lang.
Een rechtsstaat is een land waarin wetten voor iedereen gelden, inclusief de regering. Deze wetten zorgen ervoor dat iedereen eerlijk en gelijkwaardig behandeld wordt. Dit draagt bij aan een eerlijke en geordende samenleving. Dit artikel valt onder het portaal Politiek.
Nederland is een parlementaire democratie. Burgers stemmen tijdens verkiezingen op de volksvertegenwoordigers van politieke partijen die hen het meest aanspreken.
De Grondwet is het fundament van de Nederlandse rechtsstaat. In de Grondwet staan de basisregels die in Nederland gelden en waar iedereen die zich in Nederland bevindt aan heeft te houden.
Artikel 11
Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam.
De rijksoverheid mag burgers verplichten belasting te betalen. Welke belastingen burgers moeten betalen, staat in de wet. Werknemers betalen bijvoorbeeld loonbelasting over het loon dat zij verdienen.
Het legaliteitsbeginsel gaat over twee dingen: ten eerste moet alles wat de overheid doet, gebaseerd zijn op de wet.Ten tweede mogen (de meeste) nieuwe wetten niet met terugwerkende kracht worden toegepast. A. Elk handelen van de overheid moet een basis hebben in de wet.
Klassieke grondrechten: de burgerlijke en politieke rechten. Dit zijn onder andere het kiesrecht, vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, godsdienstvrijheid en het discriminatieverbod.
Een staat heeft vier bepalende kenmerken: bevolking, grondgebied, regering en soevereiniteit .
Deze elementen zijn (volgens het internationale recht): Bevolking. Grondgebied. Politieke en wettelijke organisatie.