Surinaamse winti-aanhangers geloven, net als voodoo-gelovigen, in geesten en voorouders. In plaats van dat ze door een voodoo, een geest, in trance raken, neemt een winti, een wind, bezit van hun geest en lichaam. Want zo voelt het volgens winti-gelovigen als er een geest in de buurt is.
Leven volgens de traditionele Afro-Surinaamse religie, Winti betekent voor mij mentale vrijheid en in mijn kracht staan. En het mooie is dat Winti Universeel is dus voor iedereen!
De winti's bieden bescherming en begeleiding. Dit wordt veelal overgedragen in dromen. Er wordt dan in een droom aangegeven welke kralen, symbolen of sieraden er gedragen moet worden voor bescherming en/of begeleiding. Een ala kondre ketting kopen 'op gevoel' kan dus juist aangeven dat een winti je de weg wijst.
Winti is een traditionele Afro-Surinaamse religie. De term wordt tevens gebruikt voor alle bovennatuurlijke wezens die door Anana Keduaman keduampon, de schepper van het universum, zijn geschapen. De winti's zijn door Afrikaanse slaven in de slavernijperiode meegenomen naar Suriname.
Winti betekent letterlijk wind en Marjan Markelo typeert winti als “een filosofische en religieuze uiting uit Suriname die is ontstaan ten tijde van de slavernij.” Er worden verschillende winti's, 'natuurgeesten' onderscheiden.
Bij de aisa = rijst, pinda, peper , varken ,soropopo, komkomer,dit teld ook voor de vodu en papa-winti , luangu , loko o, omdat ze allemaal tot de gron winti's behoren.
4. Watergoden of Watra-wenu. Dit pantheon wordt aangevoerd door Watra Mama die ook wel Mama Tobosi en Mama Bosu wordt genoemd. Haar man is Tata Bosu.
De Surinaamse Papa Winti Wiri wordt vaak gebruikt om in Wasi Watra te zetten. Het is een van de vele wiri's ofwel planten soorten die daarvoor gebruikt kunnen worden. Een wasi is een reinigings bad. Men neemt zo een bad om verschillende redenen.
[letter] - Kra (kleine letter ĸ, hoofdletter Κʼ) is een letter uit het Latijns alfabet die wordt gebruikt voor de stemloze uvulaire plosief, in IPA aangegeven met q. De letter wordt gebruikt in het Nunatsiavummiutut, een dialect van het Inuktitut dat wordt gesproken in Labrador, Canada.
Een veel voorkomende ritueel bij de Afro-Surinamer bij het neutraliseren van dit soort fyofyo is, dat de buik van de zwangere vrouw (kort) voor de bevalling wordt gewassen met water (meestal met blauw) of met een bier.
Ampuku Gadu
een ampukugadu is een geest of jeje die heel diep in het bos leefd. Hoe moet je die omschrijven? Het is een bruine fors gebouwde en zeer aantrekkelijke goed gespierde man. Hij laat zich vaak in dromen van de vrouwen zien.
Een obia is een spirituele kracht die volgens animistische geloofstradities uitgaat van de ziel/geest van een mens, dier, plant of een ander natuurlijk fenomeen. Obia komt voor als medium of magisch medicijn in de marroncultuur en de Surinaamse winti.
Kromanti is een belangrijk onderdeel van de traditionele Afro-Surinaamse Winti, een animistische religie. Met 'Kromanti winti' of 'Kumanti winti' wordt ook wel specifiek verwezen naar de geesten (goden) van het element lucht (het luchtpantheon) binnen deze religie.
Zelf zal Ingi voordat hij drinkt uit respect voor moeder aarde eerst een paar druppels water, bier, rum of cognac op de grond sprenkelen. Hij geeft moeder aarde ook eten.
Ramp en tegenspoed treffen het nageslacht van de ongelukkige." Kiri-vodu komt bij verschillende Afro-Surinaamse families voor. Vroeger op de plantage gaf de meester opdracht een slang te doden als die op de plantage werd gezien. De slaaf kon niet anders dan de opdracht van zijn meester volgen.
De leba is de bewaker en hoeder van de kabra en hoedt de mens voor de kwaadaardige en nutteloze geesten die als de mogelijkheid het toelaat veel kwaad en schade kunnen toebrengen aan mensen, al dan niet gestuurd door boosdoeners (wisi man). De leba treedt op als een soort tolk.
De Busi ingi winti's behoren tot het element bos. Oorspronkelijk bewaakten zij alles wat zich in het bos begaf (denk aan de marrons = weggelopen slaven). De Busi ingi winti gedraagt zich in tegenstelling tot de Watra ingi winti heel anders. Ze zijn over het algemeen heel erg strak in hun doen en laten.
De Kantamasi Winti is van oorsprong een Surinaamse Winti van de middenklasse. Het is een bos winti die graag in een kankantri woont. Het verplaatst zich in de oerwoud door lianen. Het is een sterke Winti die bijna vergelijkbaar is met de Ampuku.
Ook bij de ingi winti ( ingi = indiaan) is er verscheidenheid in rang en stand. Eén ervan is de Papa ingi of Kapting ingi (= kapitein indiaan = hoofd van het dorp) of Piai man (=medicijnman). Een kapting ingi winti kan ook een goede ziener en genezer zijn.
Een persoon die een Kromanti winti heeft behoort ook de favoriete kleding en sieraden van deze winti aan te schaffen. Deze zijn: Zijn geliefde kleuren in kleding: blauw - wit , helemaal in het wit, of gestreepte kleuren rood - blauw - groen - geel - oranje .
Aisa definities
Griekse lotsgodin, of personificatie van het lot. Soms wordt ze genoemd als een van de Moiren of Parcen ( bij de Romeinen de faten), als alternatieve naam voor Faten (degene die de draad doorsnijdt).
Een bakroe is een kaboutersoort vergelijkbaar met een gnoom. Bakroe winti is een klein, boosaardige geest die diensten verricht voor hogere winti's of mensen. Hij is een lage bosgeest en kan de gedaante van een dwerg of een kind aannemen. Een Bakroe is een lagere God die de knecht is van de hogere goden.
Ook Europeanen zijn bekend met geesten (demonen) die mensen verkrachten in hun dromen. Er bestaan een manlijke en een vrouwlijke versie. De manlijke demoon heet Incubus (Mang Apuku) en de vrouwlijke demoon heet Succubus (Uma Apuku). Soms heeft een man of vrouw last van beide demonen.