Een uitdrukking heeft net zoals een gezegde vaak een figuurlijke betekenis en bevat (in tegenstelling tot een spreekwoord) meestal geen wijsheden. Voorbeelden van veelvoorkomende uitdrukkingen zijn: Met de Noorderzon vertrekken - Onaangekondigd vertrekken en niks meer van je laten horen.
Spreekwoorden en gezegden zijn korte uitspraken die een wijsheid, collectieve ervaring of een morele opvatting weergeven. Een spreekwoord heeft altijd de vorm van een mededelingszin.Vaak wordt in het eerste zinsgedeelte de oorzaak genoemd en in het tweede gedeelte het gevolg.
Onder een uitdrukking wordt een vaste combinatie van woorden verstaan waarmee meestal indirect een situatie wordt benoemd. Een uitdrukking kan zijn: een staande uitdrukking: een standaardformulering die in bepaalde situaties telkens terugkeert.
Uitdrukkingen als 'aan de slag' komen vaak voor in ons dagelijkse taalgebruik. Ze kruiden onze taal, maken onze boodschappen levendiger en leggen een sausje emotie over droge informatie. Dat wil zeggen: als je genoeg uitdrukkingen kent en begrijpt.
Een spreekwoord is een onverandelijke zin. Deze zin is een mededelende zin met een persoonsvorm in de tegenwoordige tijd. Er is ook een levensles in een spreekwoord. Bij een uitdrukking krijg je geen levensles.
een belangrijk verschil is dat in uitdrukking meestal geen wijsheden voorkomen en in een spreekwoord wel, bijv: Mijn wangen vallen eraf! niet zo wijs dit, dus een uitdrukking. Wie in een glazen huis woont moet niet met stenen gooien. klinkt best wijs en wannabe mooi dit, dus een spreekwoord.
Dat zijn vaste combinaties van woorden die iets anders betekenen dan dat je op basis van de woorden zou verwachten – ze hebben een figuurlijke betekenis.
expressie, gezegde, leenspreuk, proverbium, spreekwijze, spreekwoord, spreuk, uitdrukking, zegswijze. woord (zn) : begrip, formulering, logos, parool, rededeel, term, uitdrukking, uitspraak, verbum.
Ongeveer de helft ervan wordt nog weleens gebruikt, maar zo'n 500 à 600 traditionele spreekwoorden zijn nog echt courant, althans in de schrijftaal.
Veel van onze spreekwoorden hebben een bijbelse oorsprong of stammen uit de klassieke oudheid. Maar de invloed van de Gouden Eeuw, de eeuw waarin onder andere schilderkunst, letterkunde en cartografie tot grote bloei kwamen, is zeker van invloed geweest op het ontstaan van spreekwoorden.
Wie een kort lontje heeft, wordt snel boos: hij reageert (te) snel op iets wat hem prikkelt. Iemand met een kort lontje heet ook wel opvliegend. Deze uitdrukking is een vorm van beeldspraak.
De waarheid in deze woorden vervat, wordt in de Prov.
Het is een tamelijk formele uitdrukking, die onder meer in juridische contexten voorkomt (bijvoorbeeld: prestaties die om niet zijn verricht). Om niet komt al sinds de Middeleeuwen voor in het Nederlands. Het betekent hetzelfde als voor niets, in twee opvattingen: 'gratis' en 'tevergeefs' ('Het was allemaal om niet').
Een uitdrukking kun je wel veranderen. Oma schrok zich een hoedje. Maar ook: zij zijn zich een hoedje geschrokken of hij zou zich een hoedje schrikken.
Een gezegde (uitdrukking) is een spreekwoord of spreuk.
Doen alsof je neus bloedt
Als je 'doet alsof je neus bloedt', dan doe je alsof je van niets weet. Je kiest er dus bewust voor om je ergens niet mee te bemoeien. Deze uitdrukking komt van de bloedneus.
In een woordenboek kun je ook spreekwoorden, gezegdes en uitdrukkingen opzoeken. Kijk dan bij het eerste zelfstandig naamwoord van het spreekwoord, het gezegde of de uitdrukking. Als er geen zelfstandig naamwoord in staat, dan zoek je bij het belangrijkste woord.
“Wie goed doet, goed ontmoet”, is een bekende Nederlandse uitdrukking. Die uitdrukking betekent – kort door de bocht – dat goede dingen je ten deel zullen vallen als je zelf goed bent voor anderen. Het gezegde bevat een diepe waarheid die in het bedrijfsleven meer en meer opgaat.
Een werkwoordelijke uitdrukking bestaat uit een werkwoord en een paar andere woorden. Je kunt een werkwoordelijke uitdrukking meestal vervangen door een werkwoord met dezelfde betekenis (in de voorbeelden vluchten, inlichten en overlijden). Toen er een agent aankwam, kozen ze het hazenpad.
Spreekwoorden en gezegden zijn beiden uitdrukkingen met een figuurlijke betekenis. Veel spreekwoorden en gezegden bevatten ook beeldspraak. Een voorbeeld van een spreekwoord is: "na regen komt zonneschijn".
d.i. barsten, hetzij van vrees, van woede of angst; thans alleen bij overdrijving gezegd van iemand, die woedend is, zich dik maakt en buiten zich zelf raakt; vgl. mnl.
Alles kost geld of moeite
Vanmorgen moest ik aan dit spreekwoord denken: “Voor niets gaat de zon op”. Dit gezegde bedoelt dat alles geld of moeite kost, behalve als het van de zon komt. De zon krijgen we elke dag voor niets, maar voor onze (nieuwe) omzet zullen we moeite moeten doen.
Geldt stinkt niet, pecunia non olet, bestaat al ongeveer tweeduizend jaar. De teerling is geworpen - alea iacta est - is mogelijk nog ouder.
In het taalgebruik nemen uitdrukkingen en spreekwoorden een belangrijke plaats in. Een zo'n uitdrukking is: 'waar rook is, is vuur'. Een uitdrukking direct gekoppeld aan roddelen. En als feitelijkheid in zich heeft dat, als er iets naars over iemand wordt verteld is, er vast wel een kern van waarheid bij hoort.