Systemisch werken berust op het idee dat we allemaal deel uitmaken van groepen, oftewel systemen, en dat binnen al die systemen (onbewuste) patronen en dynamieken bepalen hoe individuen zich bewegen. Die systemen zijn er als vanzelf, het eerste systeem al simpelweg doordat je geboren bent: je familie.
'Systematisch' betekent: ordelijk en samenhangend volgens een systeem. Dit doe je op verschillende manieren. In het meer traditionele maatschappelijk werk is de regulatieve methodische cyclus vaak leidend.
Het woord systemisch was oorspronkelijk een medische term voor 'heel het lichaam betreffend', zoals in: Deze infectie uit zich eerst lokaal, maar kan later systemisch worden. Vandaaruit kreeg het ook de betekenis 'systeembreed'. Het verschil met systematisch is dus heel duidelijk.
De systemische benadering helpt zichtbare en onzichtbare dynamieken en daarbij horende patronen, symptomen en verborgen mechanismen in beeld te krijgen en het onbewuste bewust te maken.
Systemisch werken (SW) gaat uit van de invloed van het grotere geheel waar je als mens deel van uitmaakt (gezin, organisatie). Dit grotere geheel bepaalt in grote mate je gedrag, je zelfbeeld en overtuigingen.
Systeemdenken is een wetenschappelijke benadering die tracht overzicht van het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen zonder te overwegen welke rol deze delen in het groter geheel spelen.
Systemische vragen geven informatie over de ordening, de betrokkenen, de oorsprong en de bestemming van het systeem. Dit is voelbaar andere informatie dan wanneer we enkel kijken vanuit het paradigma van problemen die we met een oplossing kunnen fixen.
Bij een systeemgerichte aanpak ben je niet gericht op het vinden van oorzaken, maar op de interacties die het gedrag begrijpelijk maken. Daarbij is de beteke- nis van het gedrag voor de betrokkenen van belang.
Wanneer je gaat werken met systeem dynamieken betekent dit dat je jouw systeem, en hoe het gevormd is, gaat onderzoeken. Hierbij wordt uitgezoomd en is er minder aandacht voor persoonlijk functioneren/handelen, maar wordt er juist gekeken naar het gehele systeem waarin je je bevindt.
Met systeemgericht werken bouwen we aan positieve onderlinge relaties en een stevige basis zodat jullie samen nieuwe uitdagingen aankunnen. En met de filmbeelden van jullie gezin kunnen we samen, tot in het kleinste detail, gedrag analyseren.
1 Systeemgericht perspectief Het systeemgerichte perspectief ziet gedrag als een logische reactie op wat zich afspeelt in het systeem als geheel. Systeemgerichte interventies richten zich op het geheel: wat er in de persoon gebeurt, wat er in de omgeving gebeurt en de betekenis die dat voor alles betrokkenen heeft.
Een systemische visie houdt in dat we er vanuit gaan dat we als mens deel uitmaken van verschillende systemen (of groepen). De belangrijkste hiervan is ons familiesysteem. Alle leden van dit familiesysteem horen bij elkaar en nemen een eigen plek in.
Een systeem bestaat uit elementen (ook wel entiteiten of componenten genoemd). Een element kan verschillende gedaanten aannemen. Het kan een persoon zijn, een organisatie, een machine, etc. De elementen zijn aan elkaar gerelateerd.
Systematisch werken
Je werkt volgens een vaste werkwijze. Dit betekent niet dat je altijd op dezelfde manier werkt, maar dat je in een logische volgorde werkt waar ruimte voor flexibiliteit is. En dat je de basis legt voor doelgericht en procesmatig handelen.
Je bent systemisch bewust wanneer je begrijpt dat er systemen bestaan en dat het handelen van de personen erin beïnvloed worden door de kracht van het systeem als geheel.
Systemisch is als een Engels leenwoord (systemic) en slaat terug op het Griekse woord sústēma – georganiseerd geheel. Een systematisch probleem is dus een probleem dat stelselmatig optreedt en een systemisch probleem een structureel probleem dat voortvloeit uit het sociale systeem.
Systemisch coachen gaat ervan uit dat veel van onze (onbewuste) overtuigingen, patronen en gedragingen hun oorsprong vinden in de systemen waarin we zijn opgegroeid, en waarin we leven en werken. Een systeem werkt het beste als iedereen zijn eigen plek inneemt.
Systeemgericht werken houdt in dat je personen en situaties benadert als een samenhangend geheel. Gedrag ontstaat altijd binnen een context. Het is nooit helemaal te herleiden tot een enkele individuele factor.
Bij systeemgericht werken wordt de cliënt met zijn probleem benaderd vanuit een circulaire visie. Directe oorzaken voor problemen zijn vaak niet te vinden (er is geen lineair verband). Stel, er zijn ongezonde stressfactoren in de thuissituatie van een cliënt, bijvoorbeeld in het interactiepatroon tussen partners.
Door alle transities in de zorg neemt de complexiteit toe. Met een systemisch interventiekader wordt niet alleen geïntervenieerd in de eigen werkpraktijk, maar wordt ook steeds de verbinding met de omgeving (her) vormgegeven. De omgeving is gigantisch en bevat in feite alles buiten het systeem.
Systemische leiderschap binnen de gesprekken die gevoerd “moeten” worden en waar jij of de ander liever van weg gaat. Systemische gesprekken voeren betekent werken met de bovenstroom èn de onderstroom. De verbindende ruimte daartussen weten te benutten.
Systemisch adviseren is je verbinden met de context waarin de vraag zich aandient zonder dat je meegezogen wordt in de dynamiek van die vraag. Je bent daarmee dienstbaar aan het geheel en je blijft trouw aan jezelf en aan je eigen 'verhaal'.
Systemisch betekent dan: volgens de wetten van wat ook wel 'familie-opstellingen' worden genoemd. Systematisch is een meer gangbaar woord en betekent: volgens een vaste, planmatige methode.