Een bekend gezegde vertelt hierover: "Vliegen de zwaluwen hoog dan is het weer schoon en droog, vliegen ze laag, regen voor vandaag." Een heel betrouwbare weerspreuk. Bij mooi weer zijn er opwaartse bewegingen in de lucht (thermiek) die de insecten mee omhoog nemen.
Zo'n grote zwerm vogels in de lucht valt op, ook bij soortgenoten. Daardoor weten ze elkaar te vinden en kunnen ze in een grote groep overnachten. Dat is veiliger voor de dieren. 'Het zou zelfs kunnen dat de dieren de voorstelling geven om roofdieren in de buurt af te schrikken', oppert radioverslaggever Laurens.
Eén zwaluw maakt nog geen zomer, de kwartel slaat als het regenen gaat en meeuw aan land is storm voor de hand. Deze oude gezegdes laten zien dat mensen vogels al lang inzetten om het weer te voorspellen. Uit nieuw onderzoek blijkt dat het gedrag van vogels zo nauwkeurig is, dat het weer er uit afgeleid kan worden.
Een van de meest spectaculaire natuurverschijnselen in het najaar zijn spreeuwenwolken. De vogels overnachten in grote groepen en voordat ze hun slaapplaatsen bezetten, dansen ze in steeds grotere groepen door de lucht. Ga ook eens kijken naar zo'n indrukwekkende vliegshow.
Genoeg voedsel
'Door het zachte weer kunnen ze overal prima voedsel vinden. ' Dat vinden ze vooral in de weilanden rondom de stad. In bijvoorbeeld Waterland zijn overdag groepen van duizenden, soms tienduizenden spreeuwen te zien die de weilanden afgrazen op zoek naar bodemdiertjes.
De meeuwen vormen een niet alledaags schouwspel van soms hele wolken meeuwen die honderden meters boven de grond, zigzaggend door de lucht zweven, om te happen naar mieren in de lucht. Mannetjesmieren vliegen tijdens deze zogenaamde bruidsvlucht omhoog, achter de mierenkoninginnen aan.
Schuilen voor de storm
Laag, in de luwte van groenblijvende naaldbomen en in dichte hagen en riet. Daar zijn ze beschermd tegen regen en wind. Daarbij geldt: hoe lager hoe warmer. Holenbroeders, zoals mezen, schuilen ook in holtes.
Als zo'n storm een tijdje duurt, is het voor vogels wel fijn om wat vlees op hun botten te hebben. Tijdens harde wind is het immers moeilijker om naar eten te zoeken. Gelukkig hebben ze daar iets op gevonden: veel eten voordat de storm begint. Maar dan moeten ze wel weten dat er storm op komst is.
Regen deert de meeste vogels niet erg. Ze gaan gewoon door met voedsel zoeken, met vliegen of zingen. Bij noodweer zullen vogels een schuilplaats zoeken. Voor zeevogels is dat onmogelijk, maar die kunnen wel tegen een stootje.
Nestkasten (mussen leven sociaal, dus meerdere kasten).
3 redenen om te zwermen
Samen overnachten is nu eenmaal veiliger, want meer ogen hebben de vijand sneller in beeld. Ten tweede is het voor een sperwer moeilijker een spreeuw te pakken uit een verwarrend bewegende zwerm. Ten slotte kunnen de spreeuwen elkaar 's ochtends weer volgen naar goede voedselplekken.
Regen, kou en wind: zwaluwen boven water
De insecten waarop deze vogels jagen hebben namelijk last van het slechte weer. Er zijn er minder, ze vliegen lager en waaien vanaf weilanden naar open water. Daar zijn ze makkelijk te vangen, dus vogels grijpen hun kans.
De gierzwaluw is de vogelsoort die veruit het langst onafgebroken door de lucht kan zweven. Onderzoekers aan de Universiteit van Lund hebben aangetoond dat de dieren maar liefst 10 maanden aan één stuk kunnen vliegen, zonder tussenlanding om pakweg te rusten of zich voort te planten.
Gieren, kraanvogels, ganzen en zwanen behoren tot de hoogste vliegers. Zo kunnen Indische ganzen tijdens hun trek over het Himalaya-gebergte in Azië hoogtes van soms zeven kilometer bereiken, terwijl een Rüppellsgier recordhouder is: ruim elf kilometer.
Hij is de kampioen onder de trekvogels: de noordse stern. Gemiddeld vliegt hij 35.000 kilometer per jaar. In zijn hele leven – een noordse stern kan 30 jaar worden – kan hij de afstand afleggen van de aarde naar de maan en terug en dan nog een keer naar de maan.
Het gehoorbereik van vogels verschilt per soort, maar is vergelijkbaar met dat van mensen (20-20.000 hertz). Vogels kunnen tóch veel beter horen, want ze kunnen beter details onderscheiden (grotere gehoorscherpte). Vogels zijn vooral ontvankelijk voor geluiden die dezelfde toonhoogte hebben als hun eigen geluiden.
Over de pijnervaring van dieren wordt in de wetenschappelijke wereld druk gediscussieerd. Intuïtief zijn we het erover eens dat 'hogere' diersoorten zoals zoogdieren en vogels wel degelijk pijn voelen: ze likken hun wonden, vermijden pijnlijke situaties en dienen zichzelf pijnstillers toe.
De meeste vogels slapen met hun kop naar achter gedraaid en onder de veren gestoken. Ze slapen vaak waar ze overdag ook zijn. Dat is op een tak verscholen tussen de bladeren, of zoals spechten, hangend aan een boomstam. Watervogels slapen meestal op het water, waar ze veilig zijn voor landroofdieren.
Als het stormt, vanaf windkracht 9, houden vogels zich schuil. Zo houden zangvogels zich schuil tussen de struiken of in de bomen. In stedelijke gebieden schuilen zij in de luwte van huizen en gebouwen. Andere vogels, zoals watervogels, verschuilen zich tussen het riet.
Kou kost vogels extra energie om warm te blijven. Ze beschikken over een uitstekende isolatielaag; dons geldt als een van de best isolerende materialen ter wereld en de buitenlaag van veren maakt dat vogels veel kunnen hebben. Maar de interne kachel moet wel blijven branden en daar is voedsel voor nodig.
Bliksem en aarde geven stroom. Te veel stroom! Niet alleen hoog nestelende vogels kunnen getroffen worden. Als een voorjaarsstorm met bliksems een boom velt, zijn alle nesten reddeloos verloren.
Ook de vroegte van het gekrijs is verklaarbaar. Net als zangvogels zetten meeuwen hun eerste keel rond zonsopkomst op. „Zo willen ze duidelijk maken dat ze er nog zijn en dat ze hun gebied nog willen verdedigen”, vervolgt Ten Cate.
Vogels die overdag zo talrijk aanwezig zijn, zijn 's nachts grotendeels afwezig. De belangrijkst groep die zich heeft aangepast aan het leven in het donker zijn uilen. In onze streken is de kerkuil toch wel de meest kenmerkende verschijning. Ze kunnen 's nacht redelijk goed zien, maar jagen vooral op het gehoor.
Meeuwen vliegen graag mee met schepen, maar wat zegt dat eigenlijk over de vogels? Meeuwen zien schepen als middel om te overleven. Waar een schip is, is eten, en daarom zijn er ook vogels, vooral meeuwen. Zoals het spreekwoord luidt: een vliegende kraai (in dit geval een meeuw) vangt altijd wat.