Een voorbeeld: als je verkouden bent en je neus verstopt zit zeggen we vaak dat we ons eten niet meer proeven. Dit heeft echter niets met echte smaakwaarneming (de 5 basissmaken op je tong) te maken, maar met het feit dat er geen luchtdoorstroming door je neus is.
Je neus is veel gevoeliger dan je tong en is heel belangrijk bij het proeven. Houd je neus en ogen maar eens dicht als je iets eet, je proeft dan veel minder goed.
Je kunt bepaalde stoffen beter proeven als je ze ook kunt ruiken. De meeste stoffen kun je niet met je tong proeven, je "proeft" ze alleen als je ze ruikt. Als je zo'n stof op je tong doet terwijl je de neus dichtknijpt, proef je de stof veel minder goed.
Reuk- en smaakverlies ontstaan vaak doordat de lucht het reukgedeelte niet goed kan bereiken, bijvoorbeeld bij een verkoudheid of allergie met neusverstopping. Soms komt het voor bij zeldzame ziekten, maar meestal wordt de oorzaak niet gevonden.
Wat mensen vaak vergeten is dat je met je neus ruim tachtig procent van de smaken waarneemt. Dat zit zo: wanneer je eet, adem je geurmoleculen uit. Je hersenen merken het verschil niet op tussen smaak en geur.”
Fantosmie – dingen ruiken die er niet zijn
Dan kan er sprake zijn van fantosmie. Hierbij hebben mensen geurhallucinaties. Ze ruiken dingen die er niet zijn. Sommige mensen ruiken de hele dag een vieze geur, zoals bleek of rook.
De geur- en/of smaakzin kunnen tijdelijk of blijvend verminderd/veranderd zijn door bijvoorbeeld infecties (verkoudheid), ontsteking (chronisch geur- en smaakverlies), bestraling op het hoofd, chemotherapie, inname van bepaalde medicatie, te droge mondslijmvliezen, roken, depressie, hoofdtrauma en tumoren.
Breng afwisseling aan in de verschillende smaken. Wissel zoete, zoute, zure en bittere voedingsmiddelen met elkaar af. Om het smaakverlies te compenseren kunt u extra suiker, zout en kruiden gebruiken.
Een verkoudheid duurt over het algemeen niet langer dan een week. Als de verschijnselen van verkoudheid niet na 10 dagen zijn verdwenen, is er iets anders aan de hand, bijvoorbeeld een kaakholteontsteking of een allergie.
Op die manier gaat slijm ofwel snot het snelst via je keel naar de maag, waar maagzuur afrekent met de ziekteverwekkers. Bij snuiten bouw je kortdurend druk op in de neus, waardoor het slijm inclusief virus en bacteriën in de neusbijholtes terecht kan komen.Dit zorgt voor ontstekingen.
Wanneer je vaak je neus peutert kunnen er wonden en korsten ontstaan. Deze wonden zijn vervolgens weer gevoelig voor infecties. Daarnaast kun je zelfs zo erg je neus beschadigen dat je door je eigen tussenschot heen krabt. Volgens hoogleraar Fokkens kan dit zelfs leiden tot een fluittoon bij het inademen.
De vier primaire smaken proeven we elk door een ander deel van de tong. Zoet wordt door de punt geproefd, zout door de voorste zijkanten, zuur door de achterste zijkanten en bitter door het achterste gedeelte van de tong. In deze gebieden liggen vele papillen met daarin smaakcellen.
Het snot in je neus, inclusief vuiligheid, wordt via de trilhaartjes in je luchtwegen richting je maag gestuwd. Daar wordt de troep onschadelijk gemaakt. Je kunt dus gerust je neus ophalen als je ziek bent en vervolgens de inhoud doorslikken.
Iedereen heeft wel eens een periode minder goed kunnen ruiken, meestal ten gevolge van een verkoudheid. Niet alleen het ruiken is minder, maar ook smaken eten en drinken niet zo. Vaak herstelt de reuk en daarmee de smaak vanzelf weer, nadat de verkoudheid is verdwenen.
Stoom helpt je om het overtollige slijm kwijt te raken. Je maakt gemakkelijk je eigen stoombad door een bakje water te koken en er met je hoofd boven te hangen. Leg een handdoek over je heen en adem de stoom langzaam in. Door dit net voor het slapengaan te doen, zijn je neusholten weer helemaal open.
Stimuleer je smaakpapillen door je eten te kruiden, maar let op met suikers en zout. Drink voldoende zodat je slijmvliezen niet uitdrogen. Je kunt kiezen voor koolzuurhoudende dranken die bij voorkeur zoet, zuur of bitter zijn (bv. bitter lemon).
Adviezen bij vermindering van de smaak of smakeloos eten
Voeg limoen, citroen, mint toe aan erg zoete dranken/milkshake. U kunt soms uw smaak verbeteren door goed te kauwen. Zo komen veel voedseldeeltjes achter op de tong en de smaak van het eten kan zich verspreiden in uw mond en keel.
Aangeboren (congenitaal)
Sommige mensen worden geboren zonder reuk en/of smaak. Hierdoor kunnen ze al van kinds af aan niet of slecht ruiken.
Na ontzwelling door gebruik van een neusspray of druppels komt de reukzin dikwijls terug. Het reukverlies gaat ook vaak op en af: nu eens wat meer, dan weer wat minder.
Een smaakstoornis kan zich op verschillende manieren uiten. Je hebt waarschijnlijk last van een veranderende, afgenomen of verdwenen smaakfunctie. Alledaagse smaken kunnen anders worden waargenomen of heb je continu een vieze smaak in je mond, zonder dat je iets eet of drinkt.
Zoals hierboven beschreven betekent anosmie dat u niets meer ruikt of bepaalde geuren niet meer kunt ruiken. Daarnaast kan ook verlies van de smaak voorkomen. Geur en smaak hangen samen, vandaar dat mensen met anosmie vaak ook minder of niks meer proeven.
Smaakvoorkeuren van kinderen zijn deels aangeboren en deels aangeleerd. Baby's hebben een aangeboren voorkeur voor zoet. Dat komt deels vanuit het overlevingsmechanisme. Dingen die oneetbaar en giftig zijn, zijn vaak bitter en zuur.
Ook tijdens de overgang verandert je hormoonhuishouding en daarmee je smaakbeleving. Net als je reukzin kun je gevoeliger voor smaken worden. Daarnaast hebben vrouwen in de overgang vaak te maken met vermindering van speekselvorming. Speeksel heb je nodig om voedsel op te lossen en dus smaken te proeven.
Hoe iets precies smaakt hangt af van allerlei factoren. Zo spelen structuur, de temperatuur en de kruidigheid een belangrijke rol. Veel gerechten en dranken krijgen een heel andere smaak wanneer ze worden verwarmd of juist gekoeld. Bovendien beïnvloeden ook reukprikkels de smaakbeleving.