Het Fries is een West-Germaanse taal (vgl. hierbij de karakterisering van de Germaanse taalfamilie) die door ongeveer 400 000 mensen in de provincie Friesland wordt gesproken. Het is nauw verwant met het Nederlands maar vertoont ook een aantal frappante overeenstemmingen met het Engels, vooral op lexicaal niveau.
De Friese taal
De 17 keuren en 24 landrechten van het Friese volk zijn tussen de 11e en 13e eeuw in het Oudfries geschreven, een Germaans dialect. Vanaf het moment dat hertog Albrecht van Saksen in 1498 besloot dat het Nederlands de bestuurstaal in Friesland moest worden, werd het Fries voornamelijk een gesproken taal.
Het Fries is een oude taal, ouder dan het Nederlands, die in de 16e en 17e eeuw in de verdrukking raakt als vanuit Holland het Nederlands oprukt, vertelt Riemersma, die promoveerde op tweetaligheid. In de 19e eeuw ontstaat een emancipatiebeweging. In 1907 volgt een eerste subsidie voor de Friese taal.
Het Fries heeft sinds 1956 in de provincie Friesland een officiële status die gelijk is aan die van het Nederlands. In dat jaar werd in het Staatsblad 1956, 242 een begin gemaakt met het formeel toegestane gebruik van het Fries in het rechtsverkeer.
Fries in het onderwijs
Scholen moeten verplicht het Fries als vak aanbieden. Behalve als de provincie Fryslân een school (gedeeltelijke) toestemming heeft gegeven om geen Fries te geven. Verder mogen Friese scholen het Fries naast het Nederlands ook als voertaal in het onderwijs gebruiken.
De meeste Friezen spreken ook Standaardnederlands. Alle Friese steden en dorpen hebben een aparte naam in het Fries. Omdat Friesland officieel tweetalig is, ziet u op de meeste plaatsnaamborden de plaatsnaam altijd in het Nederlands en het Fries staan.
Het Westerlauwers Fries wordt geschreven met het Latijnse schrift, maar het Fries heeft maar 24 letters terwijl het klassiek Latijnse alfabet er 26 heeft. De Q en de X worden in de hedendaagse spelling van het Fries niet gebruikt. In Friese woordenboeken komen de I en de Y op dezelfde plaats.
Het leren van de taal kost zoals dat bij elke taal het geval is even tijd, maar door actief te luisteren, mensen uit te nodigen de taal te spreken en eventueel een cursus op maat is het Fries in korte tijd goed te verstaan.
De oorspronkelijke Friese taal wordt aangeduid als Oudfries. Deze taal werd gesproken in de periode van ca. 1100 tot 1575. Er zijn uit deze periode Oudfriese teksten uit het gebied van het hedendaagse Friesland, Groningen en Oost-Friesland, voornamelijk wetsteksten en notariële acten, bekend.
Volgens fotograaf Dolph Kessler is Friesland ongeveer de kleinste geografische eenheid die je nog een 'land' kunt noemen. Het heeft onder meer een eigen taal, een eigen identiteit, eigen sporten en een eigen geschiedenis.
In Fries vertaalt meisje naar: famke, faam, Famke . In vertaalde zinnen is meisje minimaal 29 keer gevonden.
van Jepema, Raed.
Nog iets dat echt bij de Friezen hoort is de manier van groeten. Wanneer je weggaat zeg je in het Nederlands vaak iets als “Doei!” of “Daag”. De Friezen daarentegen gebruiken het woord “Hoi” zowel als groet bij binnenkomst als bij het weggaan.
Ik word niet anders bekeken door Friezen, hoewel sommigen het raar vinden dat ik mijzelf wel een Fries noem maar naast heit (papa) en mem (mama) eigenlijk geen andere Friese woorden gebruik.
Je kunt kiezen voor een zelfstudie Fries verstaan en lezen, of een zelfstudie Fries schrijven. Er zijn ook cursussen Fries voor Duits- en Engelstaligen, en de Frisian MOOC is een korte online cursus van 4 weken die cursisten de beginselen van de Friese taal en -cultuur bijbrengt.
Als samenleving en als overheid willen we dat de kinderen en volwassenen in het Friesland van de toekomst graag en goed Fries blijven spreken, lezen en schrijven. Daaraan is behoefte bij de leerlingen, en ook de maatschappij en de overheid zien het belang van het Fries.
Dan kun je Fries leren via internet. Op www.edufrysk.nl raak je vertrouwd met de Friese taal doormiddel van muziek, verhalen en video's. Bijzonder aan eduFrysk is dat er een digitaal plein aan gekoppeld is, waar je andere mensen kunt ontmoeten die ook Fries leren.
Maar de kenmerkende Friese groet 'oant moarn' oftewel 'tot morgen' was vaste prik. Paulusma werd geboren in het Friese dorp Tzum, ten noordoosten van Sneek.
Ook woorden met miegen 'urineren' – vooral in het noordoosten van Nederland bekend – horen in deze groep thuis: mieghimmel, pismieger, miegemp, enz. Nochtans heeft dat mierenzuur niets met urine te maken.
De verschillen in status tussen het Fries en het Limburgs zijn kortom historisch en niet taalkundig van aard. Waarom het Fries wel en het Limburgs niet als officiële taal in Nederland is erkend, heeft te maken met tijdsgeest, identiteit en mentaliteit.
Ruim een op de tien Nederlanders spreekt thuis een van de erkende regionale talen. Nedersaksisch komt het meest voor (5 procent), gevolgd door Limburgs (3 procent) en Fries (2 procent).