De totale overheid bestaat uit de Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. Deze overheden nemen op tal van terreinen maatregelen, vaardigen wetten uit en zien toe op de naleving ervan. In totaal maken meer dan 1.600 organisaties en instanties deel uit van de overheid.
De overheid is het hoogste gezag op een bepaald grondgebied. In Nederland hebben we een parlementaire democratie. Daarin heeft de volksvertegenwoordiging, het parlement, het laatste woord. Verder bestaat de overheid uit een regering met een staatshoofd.
Gemeenten en provincies hebben eigen inkomsten en krijgen geld van de Rijksoverheid. De eigen inkomsten komen uit belastingen en bezittingen, zoals een gemeentelijk havenbedrijf. Via het gemeentefonds, provinciefonds en speciale uitkeringen krijgen gemeenten en provincies geld van de rijksoverheid.
Op grond van onder andere de Financiële verhoudingswet betaalt de Rijksoverheid in 2018 aan alle gemeenten samen een bedrag van ongeveer 36,1 miljard euro (Gemeentefonds en Specifieke uitkeringen). Dit komt overeen met 61% van de totale baten van gemeenten in 2018.
Bloemendaal was in 2019 de rijkste gemeente van Nederland, met een doorsnee vermogen van 381.000 euro. Dat is bijna acht keer zoveel als het landelijke gemiddelde van bijna 50.000 euro.
Hieronder vallen bijna alle overheidsinstanties, zoals bijvoorbeeld ministeries, waterschappen, provincies, gemeentes, het UWV, de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en de politie.
Verschil tussen overheid en Rijksoverheid
De overheid en de Rijksoverheid zijn niet hetzelfde. De totale overheid bestaat uit de Rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen. Deze overheden nemen op tal van terreinen maatregelen, vaardigen wetten uit en zien toe op de naleving ervan.
Rijksoverheid: ministeries en uitvoerende diensten
Bij uitvoerende diensten voeren ambtenaren het beleid uit. Bijvoorbeeld politiemensen, militairen en inspecteurs.
Gemeente voert landelijk en eigen beleid uit
Bijvoorbeeld het bouwen van een theater, het aanleggen van een fietspad of het bouwen van woningen. Het maken van die keuzes is de belangrijkste taak van het gemeentebestuur. Daarnaast voert de gemeente ook veel landelijke wetten uit. Dit heet medebewind.
Het parlement (de Staten-Generaal) controleert de regering. Ministers leggen in het parlement verantwoording af over hun beleid.
De politiek in Nederland vindt plaats binnen een parlementaire democratie, een constitutionele monarchie en een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Nederland is een consensusdemocratie, waar de politieke instituties gericht zijn op een brede consensus tussen politieke actoren.
De gemeente is een openbaar lichaam. Hiermee wordt een overheidsorganisatie aangeduid die rechtspersoonlijkheid bezit. Het openbaar lichaam wordt bestuurd door bestuursorganen. De raad, het college van burgemeester en wethouders, de burgemeester en de commissies zijn bestuursorganen.
Het bevorderen van de ontwikkeling van de samenleving. De opvatting dat de overheid de samenleving moet sturen wordt wel etatisme genoemd. Het coördineren van maatschappelijke activiteiten. Het handhaven van de openbare orde en rechtsorde door middel van rechtsvorming en rechtshandhaving.
Alle ambtenaren bij de rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen vallen onder de noemer genormaliseerde ambtenaar. Ook medewerkers van overheidswerkgevers zoals de Sociale Verzekeringsbank (SVB), De Nederlandsche Bank, het CBR, CBS en UWV zijn genormaliseerde ambtenaren.
Organisatie ministerie van Defensie | Ministerie van Defensie | Rijksoverheid.nl.
Onder de centrale overheid verstaan we de regering bestaande uit de koning(in) plus de ministers. De koning(in) is daarbij het staatshoofd. Dit staatshoofd handelt onder de verantwoording van de minister-president.
Organisatie ministerie
De politieke leiding van een ministerie is in handen van de minister. Hij bepaalt uiteindelijk het beleid en is hier dan ook politiek verantwoordelijk voor. De hoogste ambtenaar op het ministerie is de secretaris-generaal. Deze topambtenaar heeft de dagelijkse leiding over een departement.
De korpschef heeft de leiding over de nationale politie. De minister van Justitie en Veiligheid (JenV) is eindverantwoordelijk voor het goed functioneren van de politie. De Inspectie Justitie en Veiligheid ziet erop toe dat de politie haar taken goed uitvoert.
Iedere agent in opleiding heeft de rang aspirant, of deze nu een opleiding volgt voor hoofdagent, surveillant of agent. De hoogste rang is eerste hoofdcommissaris, daar is er maar één van in Nederland, dat is Henk van Essen, hij is dus de baas van de Nederlandse politie.
De semioverheid is een algemene aanduiding die gebruikt wordt voor veel verschillende organisaties. Het gaat dan om organisaties die niet officieel bij de overheid horen, maar hier wel veel mee te maken hebben. Werkt u bij een semioverheidsbedrijf, dan bent u een semiambtenaar.
In de Gemeentewet staat welke belastingen de gemeente mag heffen. De gemeente mag zelf weten waar zij de belastinginkomsten aan uitgeeft. Ook bij rechten en heffingen beslist de gemeenteraad over de tarieven. Hierbij mag de gemeente geen winst maken.
De gemeente krijgt ongeveer 60% van haar inkomsten van het Rijk. Hoeveel geld een gemeente precies krijgt, is afhankelijk van het aantal inwoners, het aantal jongeren, het aantal mensen dat een uitkering krijgt, de oppervlakte van de gemeente en nog wat speciale omstandigheden van die gemeente.
Nederland staat met een gemiddeld netto-vermogen van bijna 129.000 euro per persoon op de vierde plek in de ranglijst van rijkste landen ter wereld. De lijst is samengesteld door de Duitse verzekeraar Allianz in het Global Wealth Report over 2020.