Lavastroom. De nog vloeibare lava kan zich in de vorm van een stroom verplaatsen. In het begin kunnen lavastromen snelheden van wel 75 kilometer per uur bereiken, een snelheid die afneemt naarmate de lava meer afkoelt. Snelheden van nog maar enkele meters per uur zijn dan niet ongebruikelijk.
Het magma wordt naar de opening van de vulkaankrater geperst via een grote pijp. Als het magma aan de oppervlakte komt, heet het lava. De vloeibare lava stroomt over de hellingen van de vulkaan. Als lava afkoelt, stolt het tot harde blokken steen bijna zwart van kleur.
Wat gebeurt er als lava in de zee terechtkomt? De lava komt in het water terecht waarna er in de eerste plaats heel wat witte stoom te zien is. Op dat moment komen er ook (schadelijke) zoutzuurgassen vrij. Daarnaast is er sprake van een thermische explosie omdat de zee heel snel opwarmt.
Aan de kleur van lava kun je zien hoe heet hij is. Lava met gele tinten is boven de 1000 °C, terwijl dieprode lava een temperatuur van 600 à 800 °C heeft.
Wanneer de lava in contact komt met het zeewater ontstaat er een chemische reactie. Er komt zoutzuur en stoom vrij met daarin kleine glasdeeltjes. De chemicaliën zorgen voor irritaties aan de ogen, luchtwegen en huid.
Maar er zijn ook materialen die niet of nauwelijks veranderen als ze in lava terechtkomen. Die hebben namelijk een smelttemperatuur die nog hoger is dan 1200 graden. Dit zijn bijvoorbeeld sommige metalen, zoals staal en titanium en kristallen van kwarts of zirkoon.
Lange tijd heeft men gedacht dat dit magma uit de aardmantel afkomstig was. Er zijn nu echter aanwijzingen dat dit materiaal uit een tot nu toe voor onmogelijk gehouden diepte komt: het grensvlak tussen aardmantel en kern, zo'n 3000 km diep. Het vulkanisme van Hawaii is een gevolg van een zogeheten mantelpluim.
Het is een soort kringloop, op de ene plaats komt er materiaal uit de aarde, op de andere plaats gaat er materiaal de aarde in. Het gaat dus nooit 'op' en er ontstaan geen holle plekken in de aarde.
Maar het verder afkoelen van een dikke lavastroom kan heel lang duren. Bedenk dat lava een temperatuur heeft van ongeveer 1000°C, soms wat minder soms wat meer. Berekeningen hebben aangetoond na een uur de korst van de lavastroom al afgekoeld is tot ongeveer 400°C; dat is met een tempo van ongeveer 15°C per minuut.
Hawaï-type erupties
Wanneer de lava weer op de grond komt is het grootste deel nog steeds heet genoeg om lavastromen en soms lavameren te vormen. De lavastromen kunnen kilometers ver stromen en grote oppervlakten bedekken.
In principe is er bijna geen lava op de aarde. Lava ontstaat namelijk pas wanneer magma het aardoppervlak bereikt. Magma zit vooral onder de aardkorst in de aardmantel. Maar slechts een klein deel van de aardmantel bestaat uit magma.
Op het Indonesische eiland Java is een indrukwekkend natuurverschijnsel te bewonderen. Van de vulkaan Kawah Ijen in het oosten van het eiland stroomt blauwe lava. De blauwe vloeibare massa druipt langs de stenen van de vulkaan naar beneden. De kleur ontstaat door de gesmolten sulfiet die er in de grond zit.
De lava reageert op de druk zoals een marshmallow. Het is verrassend stevig en veerkrachtig ondanks de vlammende vloeistof onder het verharde oppervlak.
Bij een grote vulkaanuitbarsting kan de lava wel 15 tot 18 kilometer de lucht ingeschoten worden. Weggestroomd materiaal kan lava zijn, maar ook as en kleinere steentjes.
Helaas zijn vulkaanuitbarstingen niet te stoppen, we kunnen ons alleen voorbereiden. Een van de grootste doelen van het onderzoek naar vulkanen is het beschermen van de mensen, hun bezittingen en de infrastructuur. “Het gaat om waarschuwingssystemen en het maken van rampenplannen”, vertelt van Bergen.
Lavakorrels, soms ook wel lavastenen genoemd, is een biologisch product dat meer en meer gebruikt wordt als bodembedekker. De korrels bestaan uit 100% vulkanisch gesteente en zorgen als bodembedekker voor een onkruidrvrije bodem. Ook zijn lavastenen poreus waardoor ze drainerende eigenschappen hebben.
Lavagruis daarentegen kan direct de bodemstructuur verbeteren als dit in grote hoeveelheden in de grond wordt ingewerkt (1 kg per m2). Bovendien blijkt de lavakorrel na jarenlang aanwezig te zijn in de bodem, te verweren tot klei waardoor het klei-humuscomplex ontstaat.
De eigenschappen van lavasplit zorgen ervoor dat de planten goed beschermd worden tegen onkruid (het gaat onkruidgroei tegen). Ook zorgt lavasplit voor een constantere temperatuur omdat het overdag veel warmte opneemt en in de avond weer afgeeft. Daarnaast reguleert lavasplit de hoeveelheid vocht in de bodem.
Bij vulkaanuitbarstingen komt vloeibare steen als lava uit de aarde. Wanneer lava nog in de aarde zit, heet het magma. Magma komt uit de aardmantel of uit het onderste deel van de aardkorst.
De temperatuur van de magma ligt meestal tussen de 650 en 1100 graden Celcius. De meeste magma stolt onder het aardoppervlak waarbij stollingsgesteente ontstaat. Magma kan ook tijdens een vulkaaneruptie aan de oppervlakte komen. Dan heet het lava.
Op basis van de erfgoedverordening is het verboden om zonder (omgevings)vergunning de bodem dieper dan 40 cm onder de oppervlakte te verstoren, tenzij het gaat om onder andere een gebied met lage archeologische verwachtingswaarde.
Het vulkanische gesteente is in de Noordzeeboring aangetroffen op zo'n 1660 meter diepte, maar de harde gesteentelaag en de vulkaanvorm iets ten westen daarvan liggen op zo'n 3300 meter diepte.
Hawaii Volcanoes National Park op Hawaï is één van de weinige plekken ter wereld waar je een actieve vulkaan kunt aanschouwen. Wat een bijzondere ervaring is. Ik werd er stil van toen ik het lava zich een weg zag zoeken door het landschap. In dit natuurpark kun je op een veilige manier lava zien.