Pas na de eerste drie minuten is de schrikreactie weg en begint het afkoelen van oppervlakkige spieren en zenuwen. In de 5 à 30 minuten na onderdompeling zal het lichaam in een toestand van 'diepweefsel onderkoeling' terechtkomen. De tijd die dit duurt heeft te maken met de watertemperatuur.
De hersenen sterven namelijk reeds af wanneer de circulatie slechts enkele minuten stopt, maar bij lagere temperatuur kan dat veel langer duren (andere organen zijn minder in gevaar, ze kunnen een circulatiestilstand langer overleven). Hierdoor is het soms mogelijk verdrinking in zeer koud water te overleven.
Een onderkoeling of hypothermie wordt gedefinieerd als een geheel van stoornissen bij een centrale lichaamstemperatuur lager dan 35°C. Meestal duurt het enkele uren tot soms zelfs dagen om onderkoeld te geraken. We spreken dan van een chronische onderkoeling.
Als je ernstig onderkoeld bent, stop het beven, rillen en de pijn juist. Het lichaam begint zich dan al af te sluiten om de laatste restjes warmte te behouden. Je ademhaling vertraagt en je hartslag gaat omlaag. De kenmerkende emoties zijn verwardheid, slaperigheid en onverschilligheid.
Wat is het? Je raakt onderkoeld als je lichaamstemperatuur daalt onder de 35°C. Dat kan zeer snel gaan wanneer je in koud water valt of schaars gekleed buiten loopt bij guur weer in combinatie met hevige wind.
Bij -40 °C kan de huid het drie minuten redden zonder kleren. En bij -60 °C sterven de cellen onmiddellijk af. Bij -40 °C kan een mens drie minuten zonder kleren buiten lopen zonder dat het gevolgen heeft. Maar blote huid die wordt blootgesteld aan extreme kou onder -60 °C bevriest meteen, en dan sterven de cellen af.
Zodra de lichaamstemperatuur beneden 35°C daalt, spreekt men van onderkoeling. Eerst krijg je kippenvel. Daarna gaat het lichaam rillen. Soms treedt er agitatie op, dan wordt iemand opgewonden of rusteloos.
Het is belangrijk dat die niet te erg stijgt. Vanaf veertig graden wordt het namelijk steeds gevaarlijker. Bij 43 graden ontstaat er flinke schade aan het brein. Lichaamstemperaturen boven de 44 graden overleeft bijna niemand.
In het slechtste geval kan het koude water zelfs leiden tot een hartstilstand, een beroerte of bewusteloosheid doordat de hersenen minder doorbloed worden.
Onderkoeling of hypothermie is een gevaarlijke daling van de lichaamstemperatuur (onder 35°C bij milde hypothermie, onder 32°C bij matige hypothermie en onder 25°C bij ernstige hypothermie).
In het ergste geval kan dit leiden tot hartritmestoornissen (ventrikelfibrilleren) en een plotselinge circulatiestilstand. Daarnaast is het hart bij onderkoeling mogelijk gevoeliger voor beweging en zal sneller in een hartritmestoornis geraken.
De eerste 36 uur na een overlijden koelt het lichaam langzaam af en zal het ook langzaam gaan verstijven. Tot 72 uur zal het lichaam verder verstijven, daarna wordt het weer slap.
De 'normale' lichaamstemperatuur van de mens is gemiddeld 36,7 graden. Stijgt deze temperatuur naar 38 graden? Dan begint de koude koorts.
Als het koud is, reageert ons lichaam daarop door de bloedvaten die net onder het oppervlak van de huid liggen, samen te laten trekken. Hierdoor neemt de bloeddruk toe. Ook kunnen mensen gaan huiveren en kan het hart sneller gaan kloppen, waardoor de stofwisseling sneller gaat en de lichaamstemperatuur stijgt.
In het algemeen geldt dat je 1 minuut per graad Celsius watertemperatuur in het water kan blijven. Als het water twee graden is, kun je volgens die regel maximaal 2 minuten zwemmen. Niet iedereen is hetzelfde, dus luister vooral ook naar je lichaam en verlaat het water eerder als dat nodig is.
"Cold shock" en spierkramp
Het plotse koude water veroorzaakt dan een "shock effect" en daardoor ga je ongecontroleerd inademen. Als je dan vervolgens onder water bent, kun je veel water binnenkrijgen. Je lichaam kan door de koude ook in een kramp schieten, waardoor het onmogelijk wordt om te bewegen.
Is de lichaamstemperatuur tussen de 35 en 32 graden Celsius, dan spreek je van lichte onderkoeling. Zakt de lichaamstemperatuur verder door tussen de 32 en 30 graden Celsius spreek je van matige onderkoeling. Zakt de lichaamstemperatuur verder door tot onder de 30 graden Celsius dan spreek je van ernstige onderkoeling.
Een temperatuur van 30 graden voelt bij 50 procent luchtvochtigheid aan als 31 graden, bij 80 procent als 38 graden en bij 100 procent zelfs als 44 graden. Gevoelstemperaturen boven 55 graden zijn levensgevaarlijk omdat het lichaam zijn warmte maar moeilijk meer kwijt kan. Dat leidt tot oververhitting.
' Het is vast wel eens tegen je gezegd. Jarenlang dachten mensen dat een warme muts je leven kon redden in de vrieskou. Het stond ook in een gids met overlevingstips voor soldaten: 40 tot 45 procent van je lichaamswarmte verlies je via je hoofd.
4°C is de ideale temperatuur voor de koelkast. 80% van de respondenten weet niet dat 4°C de ideale temperatuur is. Vooral vlees is bij die temperatuur het langst veilig houdbaar. Met name bij kip kan het aantal ziekmakende bacteriën, zoals listeria, ook bij temperaturen boven 4°C al langzaam toenemen.
'Cryonics', 'cryonisme' of 'cryogene suspensie' is een wetenschappelijk experiment waarbij mensen die klinisch dood zijn worden ingevroren in vloeibaar stikstof (-196 graden Celsius). Zo blijft hun lichaam vrijwel onbeperkt bewaard.
Je kan ook enkel je hoofd laten invriezen, je persoonlijkheid zit immers toch in je brein. Wie hiervoor kiest, hoopt dat er in de toekomst mogelijkheden gevonden worden om de informatie uit je hersenen over te brengen naar een nieuw lichaam, of in een robot. Dat kost je 110.000 dollar (103.000 euro).
Hier bestaan geen regels voor. Om een overledene wel of niet thuis op te baren is een vrije keuze. Ook om hem 's nachts alleen te laten. De meeste mensen laten een overledene niet alleen in huis en zorgen voor een wake; dat is een kwestie van gevoel.